Sylwetki polskich socjalistów : studia i szkice

Abstract

Pomieszczone w niniejszym zbiorze charakterystyki kilkunastu twórców i animatorów polskiego ruchu socjalistycznego nie mogą tworzyć zwartej i spójnej całości. Tym samym nie zawierają pełnego obrazu dokonań ideowych, intelektualnych i praktycznych polskiego socjalizmu demokratycznego w ostatnich dwóch stuleciach. Każdy z tekstów ma odmienny charakter. Powstawały one w różnym czasie, a część z nich została już ogłoszona drukiem w wydawnictwach krajowych i zagranicznych. Dotyczą postaci o niejednakowych zainteresowaniach i niejednakowym stopniu aktywności. Jedni socjaliści rozwijali głównie działalność organizacyjną i polityczną, inni bardziej angażowali się w tworzenie i popularyzowanie idei socjalistycznych. Znalazło to odpowiedni wyraz w każdym z tekstów. Cześć z nich zawiera więc głównie opis aktywności organizacyjno-politycznej, niektóre zaś analizę koncepcji i idei socjalistycznych. Każdy natomiast przedstawia charakterystyczny dla danej osoby rodzaj aktywności socjalistycznej. Pomimo występujących między prezentowanymi postaciami polskiego ruchu socjalistycznego poważnych różnic na tle pokoleniowym, rodzajów działalności oraz warunków historycznych, w jakich im przyszło żyć i tworzyć, łączyło je wiele. Przede wszystkim wspólna była troska o odrodzenie narodowo-państwowe i zachowanie niepodległości, a także poszukiwanie najlepszej drogi urzeczywistnienia sprawiedliwego ładu społecznego w wolnej Polsce. I co więcej - w sposób integralny łączyli oba dążenia: narodowe i socjalne. Nie widzieli szansy odzyskania i utrwalenia niepodległości bez rozwiązania kwestii społecznych, zwłaszcza robotniczej, i nie dopuszczali możliwości budowy nowego ładu społecznego w warunkach obcopaństwowej zależności. Pragnęli Polski nowoczesnej, podążającej wzorem krajów zachodnioeuropejskich jako już historycznie sprawdzonej i najlepszej drogi rozwoju cywilizacyjnego i kulturowego. Wyrażali również stale troskę o to, by w wolnym kraju, w którym życie publiczne oparte byłoby na zasadach równości i sprawiedliwości społecznej, nie narodziły się nowe zależności i nie doszło do zniewolenia człowieka. Dlatego stopniowo odchodzili od dogmatu socjaldemokratycznego traktującego socjalizm jako nieuchronną prawidłowość i ostateczny stan Historii na rzecz uznania go za nieustanne zadanie. W konsekwencji pozwoliło im to, bez zatracania swej tożsamości ideowej, otworzyć się na inne opcje i światopoglądy i nie wychodzić poza horyzonty ładu społecznego opartego na zasadach konkurencyjności i instrumentów rynkowych, co w praktyce społecznej przejawić się miało w równoczesnym promowaniu wartości równości i sprawiedliwości społecznej oraz potrzeby wzrostu dochodu społecznego. Wszystko to miało się dokonywać w warunkach dialogu społecznego między władzą i społeczeństwem, zagwarantowanego instytucjonalnoprawnie w ramach systemu demokracji parlamentarnej. W ten więc sposób polscy socjaliści, w warunkach słabości prądów liberalnych i ogólnodemokratycznych, przyczynili się wydatnie do modernizacji społeczeństwa polskiego i niepomiernie wzbogacili polską kulturę o wartości etosu patriotyczno-socjalistycznego.