Tadeusz Rutowski : portret pozytywisty i demokraty galicyjskiego

Abstract

Tadeusz Rutowski należał do demokratów galicyjskich zwanych bezprzymiotnikowymi. Podobnie jak oni postulował liberalizm polityczny i organicznikowski program działań społeczno-gospodarczych, był orędownikiem swoistego, galicyjskiego pozytywizmu, otwartym na wartości narodowe i tradycje kultury europejskiej. Pod koniec wieku XIX sprzyjał ideałom neoromantycznym i angażował się w krzewienie kultury jako czynnika ożywiającego dążenia niepodległościowe. Do liderów tego ugrupowania społeczno-politycznego należeli oprócz niego np. Tadeusz Romanowicz, Stanisław Szczepanowski i Juliusz Leo, którzy w odróżnieniu od Rutowskiego mają już swoje miejsce w historiografii. Rutowski pozostał w narodowej pamięci przede wszystkim jako wiceprezydent, a później „wojenny prezydent” Lwowa, organizujący życie miasta w czasie okupacji rosyjskiej. Był ponadto gruntownie wykształconym dziennikarzem, bulwersującym środowisko krajowe swą publicystyką, a także politykiem, parlamentarzystą, działaczem samorządowym, ekonomistą i statystykiem, muzealnikiem, znawcą i krzewicielem kultury na kresach. Zabrakło jednak w jego życiu spektakularnego dokonania na skalę trójzaborową, pozostał politykiem i organicznikiem galicyjskim. To, co czynił, przysłonięte zostało w świadomości potomnych wydarzeniem najwyższej rangi, jakim było odzyskanie niepodległości, której poświęcił życie, ale jej nie doczekał. Centrowy charakter jego poglądów, ciągłe solidaryzowanie się z mniejszością oraz skłonność do łagodzenia skrajnych postaw powodowały, że znajdował się mimo swych zasług w cieniu scenerii dziejowej, a żaden z historyków nie poświęcił mu do tej pory opracowania monograficznego. Rozprawa o Rutowskim wpisuje się w linię badań nad odmianami oraz przedstawicielami prądów pozytywistycznych rozwijających się poza Królestwem, spełnia także potrzebę poszukiwania wartości i wzorców postaw, którą preferuje historiografia współczesna. Pozytywizm w zaborze austriackim, jak stwierdziła Halina Kozłowska-Sabatowska, autorka prekursorskiej pracy Ideologia pozytywizmu galicyjskiego 1864-1881, pozostaje zjawiskiem nie zbadanym i zupełnie nie docenianym. By go ukazać, należy „wyłuskać” ze środowisk Lwowa i Krakowa ludzi, którzy w zaborze austriackim odegrali wówczas awangardową rolę. Największa aktywność życiowa Tadeusza Rutowskiego przypadała na dojrzałą fazę pozytywizmu galicyjskiego, czyli na okres po roku 1881. Zasadniczy zrąb ideologiczny tegoż prądu był już wówczas w zaborze austriackim ukształtowany. Rozprawa składa się z trzech rozdziałów, w których ujęte zostały problemy dominujące w trzech okresach życia Rutowskiego: młodości, wieku dojrzałym i późnym. Objętość rozdziałów jest proporcjonalna do zakresu czasowego oraz ważności i rozmaitości jego dokonań w poszczególnych etapach życia. W faktografii skorygowano błędy występujące w biogramach Rutowskiego zawartych w wydawnictwach słownikowo-encyklopedycznych polskich i austriackich, a także w tekstach wspomnieniowych. Materiał źródłowy stanowiły zbiory i zespoły akt rękopiśmiennych, przechowywane w archiwach oraz bibliotekach krajowych i zagranicznych, głównie we Wrocławiu, Lwowie, Wiedniu, Krakowie, Warszawie, oraz różnorakie materiały drukowane, wyszczególnione w wykazie. Bogata i rozproszona dokumentacja dotycząca życia i działalności Tadeusza Rutowskiego stała się wystarczającą, chociaż pracochłonną i trudną do ogarnięcia podstawą rekonstrukcji jego portretu historycznego oraz prezentacji życiowych dokonań.