Kiriwina : język Wysp Trobrianda

Abstract

Pomysł opracowania podręcznej gramatyki języka kiriwińskiego zrodził się w trakcie pracy nad słownikiem kiriwińsko-polskim i polsko-kiriwińskim (Szczerbowski 2000). W pierwotnym zamierzeniu miał to być kilkunastostronicowy szkic w postaci aneksu. Wkrótce jednak okazało się, że zadanie to wymaga obszerniejszego opracowania, zwłaszcza że polski czytelnik nie rozporządza pełniejszym opisem żadnego języka z rodziny austronezyjskiej, do której zalicza się również kiriwina. Dla lingwistów w Polsce rejon Pacyfiku, będący obszarem, na którym pozostają w użyciu języki austronezyjskie, papuaskie i australijskie (Lynch 1998), to ciągle jeszcze raczej terra incognita niż dziedzina intensywnych systematycznych badań. Polski czytelnik może się oczywiście zapoznać z klasyfikacjami tych języków dzięki książkom Tadeusza Milewskiego (1948) i Alfreda F. Majewicza (1989), nie ma jednak monografii poszczególnych języków. Tę dotkliwą lukę zapełniają, jedynie częściowo, przekłady dzieł Bronisława Malinowskiego w opracowaniu antropologów czy publikacje szkiców Jana Kubarego, „odkrytych" przez geografów. Ostatnio ukazały się w języku polskim dwie książkowe publikacje językoznawcze (Pisarkowa 2000 i 2000a, Zajdler 2000). Jest to niewątpliwie przejaw rosnących w Polsce zainteresowań językami austronezyjskimi, których gramatyka i słownictwo znacznie się różnią od materiału indoeuropejskiego. Samej jednak kiriwiny nie można rozpatrywać w izolacji od innych języków Pacyfiku: oceanicznych (dawniej zwanych polinezyjskimi, mikronezyjskimi oraz melanezyjskimi), papuaskich i australijskich. Nieodzowne jest spojrzenie na język Wysp Trobrianda z dwóch perspektyw: genealogii i typologii. Podejście funkcjonalne narzuca sam materiał. Języka nie da się oddzielić od kultury. „Lingwistyka bez podstaw kulturowych musi zawsze być tylko domkiem z kart. W równym stopniu jest prawdą, że bez języka wiedza o jakimkolwiek aspekcie kultury jest niekompletna" (Malinowski 1987: 54). Mimo istnienia już kilku opracowań gramatyki kiriwińskiej (Malinowski 1920, 1935, Lawton 1993, Senft 1986, 1996) coraz bardziej odczuwalna jest potrzeba syntezy, w miarę możliwości najpełniejszego całościowego przedstawienia wiedzy o języku, który pozostaje przedmiotem zainteresowania misjonarzy, etnografów i językoznawców od ponad stu lat. Współczesny badacz styka się z korpusem tekstów w pięciu dialektach kiriwiny zapisanych według odmiennych systemów ortograficznych, których zasad czytelnik musi się domyślać, gdyż nie są one sformułowane wprost. Wywołuje to często niesłuszne wrażenie, że owe dialekty bardzo się różnią między sobą. Konieczna zatem jest analiza porównawcza stosowanych systemów graficznych (zob. 1.4). Dotychczas zebrane teksty w języku kiriwina obejmują właściwie wszystkie sfery funkcjonowania języka na Wyspach Trobrianda: życie codzienne, rolnictwo, rybołówstwo, wymiana handlowa, spory sądowe, magia, kościół, mity, śpiew i inne formy rozrywki. Analiza tak zróżnicowanego tematycznie i lingwistycznie zestawu tekstów stwarza szansę realizacji trzech zadań: 1. opracowania gramatyki języka kiriwińskiego, 2. opracowania semantyki języka kiriwińskiego, 3. określenie stanowiska kiriwiny wobec innych języków Pacyfiku (oceanicznych, papuaskich i australijskich) w ujęciu genealogicznym i typologicznym.