Finlandia w polityce mocarstw : 1939-1940

Abstract

Przy analizie fińskiej polityki z 1939 r. nasuwa się sformułowanie Davida Reynoldsa: "słuszna polityka, fałszywe przesłanki". Finlandia zaatakowana została przez Armie Czerwona 30 listopada 1939 r., po kilku seriach przeciągających się rozmów. Pierwsza trwała od kwietnia 1938 r. do kwietnia 1939 r. Finowie w obawie przed naruszeniem zasady integralności terytorialnej odrzucili wówczas możliwość jakichkolwiek ustępstw. Po 17 września 1939 r. byli do nich bardziej skłonni, ale gdy zapoznano się w Helsinkach z warunkami przedstawionymi Estonii, minister spraw zagranicznych Elias Erkko uznał, że podobnych warunków Finlandia nie mogłaby przyjąć - "lepiej, aby sprawy przybrały najgorszy obrót" - oświadczył posłowi niemieckiemu Wipertowi von Вlücherowi. Mimo to, rozmowy z Rosjanami podjęto w październiku i prowadzono je do połowy listopada. Godzono się tym razem na poważne ustępstwa. Odmawiano jednak przyjęcia radzieckiego garnizonu i przekazania w rosyjskie ręce umocnień na Przesmyku Karelskim. Za sukces można było uznać natomiast przeciągniecie negocjacji do pory roku, w której radziecki atak wydawał się nieprawdopodobny ze względów czysto klimatycznych. I choć atak ów nastąpił, w Helsinkach nadal uważano, że jest to kontynuacja radzieckiego bluffu i podejmowano wysiłki by do negocjacji powrócić. Konieczność prowadzenia wojny stanowiła zaskoczenie również dla Moskwy. Rosjanie, chcąc osadzić w Helsinkach komunistyczna ekipę Otto Kuusinena, byli przygotowani do użycia środków zastosowanych w wypadku Polski czy państw bałtyckich. Zdecydowany opór, jaki napotkali na całej fińskiej granicy był dla nich czymś zaskakującym. Obie strony znalazły się w wojnie, której nie pragnęły. Finowie zapewne poszliby na bardzo daleko idące ustępstwa, gdyby uprzednio uznali nieuchronność radzieckiego ataku. W efekcie "wojny zimowej" straty terytorialne Finlandii przekroczyły to, czego Rosjanie domagali się w jesiennych negocjacjach z 1939 r. Musiała ona przyjąć radziecki garnizon, oddać nie tylko fortyfikacje na Przesmyku Karelskim - klucz do swego domu, ale również wybrzeża Jeziora Ładogi. Co więcej, pozbawiona po drugiej wojnie światowej tych terenów, a także dającego dostęp do Morza Barentsa regionu Petsamo, pozostawała państwem niepodległym, doskonale rozwijającym się mimo niebezpiecznego sąsiedztwa. Niepodobna jednak zgodzić się ze stwierdzeniem, że to samo można było osiągnąć bez wojny i za cenę mniejszych strat. To opór Finów w wojnie zimowej i powszechna sympatia dla "Dawida walczącego z Goliatem" skłoniły Rosjan do zawarcia kompromisowego pokoju. Dzięki niemu Finlandia mogła uniknąć losu, jaki jej i innym narodom ówczesnej Europy Środkowej zgotował spisek Stalina z Hitlerem. Literatura dotycząca "wojny zimowej" jest bogata. Wprowadzenie do niej stanowi, załączony do pracy, wykaz literatury cytowanej. Jednakże dla lepszego zrozumienia wydarzeń z tych lat pożądana jest również lektura dająca ogólny pogląd na dzieje Finlandii, owego szwedzkiego "przedmurza", najbardziej na północ wysuniętego punktu styku i starcia pomiędzy europejskim Zachodem i Wschodem. Syntetycznych opracowań dziejów Finlandii jest szereg. Na szczególną uwagę zasługują prace: Tadeusza Cieślaka, Johna Wuorinena, Aureliana Sauvageota, Larsa Puntili czy Eino Jutikkali i Kauko Pirinena. Szczególną rolę w polskiej literaturze odegrała książką Henryka Batowsklego "Rok 1940 w dyplomacji europejskiej". Pisana z wszelkimi ograniczeniami, jakie narzucała ówczesna cenzura, stawiała problem, prezentowała literaturę i zachęcała do podjęcia badań.