Kraj, emigracja, niepodległość : studia i szkice

Abstract

Zamieszczone w tym tomie referaty, artykuły, studia i szkice są wynikiem moich badań biblioteczno-archiwalnych w kraju i we Francji. Były one drukowane w wydawnictwach zbiorowych będących pokłosiem krajowych i zagranicznych konferencji naukowych, w księgach jubileuszowych lub ukazują się po raz pierwszy, jak w przypadku artykułu o Janie Skrzyneckim. Chronologicznie obejmują insurekcję kościuszkowską, epokę napoleońską, powstanie listopadowe, Wielką Emigrację, powstania 1846 i 1863 r. oraz drugą połowę i schyłek XIX stulecia. Artykuły i szkice dotyczące zagadnień i wydarzeń mających miejsce w kraju i na emigracji, złączone klamrą: niepodległość, powinny w moim zamierzeniu pogłębić wiedzę o polskich drogach wiodących do Polski odrodzonej. Największa część publikacji w niniejszym zbiorze dotyczy zbrojnych powstań narodowych oraz Wielkiej Emigracji. Zwycięskie powstanie mogło doprowadzić najszybciej do wymarzonego celu, dlatego myśl insurekcyjna prawie nigdy nie opuszczała polskich patriotów. Emigracja natomiast była źródłem pomysłów i inicjatyw mających doprowadzić do wolnej Polski. Na wychodźstwie można było bowiem wypowiadać się na piśmie o sposobach wybicia się na niepodległość oraz przedstawiać swoje wizje modelu ustrojowego przyszłego państwa polskiego. Projekty te przekazywała emigracja za pomocą pism i emisariuszy do zniewolonego kraju. Emigranci upominali się też na forum międzynarodowym o nieprzedawnione prawo Polaków do niepodległości. Stąd tak wielka rola polistopadowego wychodźstwa, odzwierciedlającego myśli i pragnienia zniewolonego narodu. W tomie znalazł się też artykuł o Janie Skrzyneckim i jego służbie u boku Napoleona. Przyszły wódz powstania listopadowego wierzył, jak wielu wówczas Polaków, w szczęśliwą gwiazdę cesarza Francji, który po okresie całkowitej zagłady Rzeczypospolitej powołał do życia Księstwo Warszawskie. Przedstawiając początki kariery wojskowej późniejszego generała, pragnąłem odpowiedzieć na pytanie dotyczące jego predyspozycji jako wodza naczelnego kampanii 1831 r. W zbiorze zamieściłem też szkice biograficzne dotyczące życia i działalności emigrantów polistopadowych Klementyny z Tańskich Hoffmanowej i Ludwika Nabielaka oraz ks. Leona Ludwika Postawki, który opuścił kraj podczas powstania styczniowego. Myśl pracy dla kraju nie opuszczała ich nigdy, a żyjąc na emigracji pomagali polskim wychodźcom (Klementyna Hoffmanowa) lub oddawali wielkie przysługi swojej drugiej ojczyźnie Francji (Ludwik Nabielak, ks. Leon Postawka). Przykłady pracy organicznej możemy znaleźć w artykule o kalendarzach galicyjskich, w których zgodnie z ówczesnymi prądami pozytywistycznymi podnoszono poziom oświaty ludu wiejskiego oraz odpowiednio dobranymi tekstami rozbudzano jego uczucia patriotyczne i kształtowano świadomość narodową.