Odkrywanie zdolności dziecka : koncepcja wielorakich inteligencji w praktyce przedszkolnej i wczesnoszkolnej

Abstract

Praca niniejsza poświęcona jest dzieciom ze starszych grup przedszkolnych i uczęszczającym do klas I-III. Biorąc pod uwagę szczególnie dzieci sześcioletnie, podkreślić należy, że ich pierwsze doświadczenia edukacyjne powinny odbywać się w formie zabawowej. Etap edukacji sześciolatka nie powinien być „edukacją” w formalnym znaczeniu tego słowa. Obok podstawowych zadań zapoznania dzieci z systemami notacyjnymi, podstawowymi pojęciami matematycznymi i elementami wiedzy o świecie, warto poświęcić ten czas także na wnikliwą obserwację dziecka i przygotowanie programu jego dalszej nauki. W sytuacji zapowiadanego dalszego etapu polskiej reformy oświaty (tym razem dotyczącego edukacji przedszkolnej) strategia wynikająca z teorii inteligencji wielorakich może wzbogacić ofertę modeli nauczania i stać się jednym z bardziej interesujących sposobów pracy z dzieckiem. Przedmiotem rozważań w niniejszej pracy jest problem diagnozowania wielorakich inteligencji dzieci w sytuacjach zabawowych. Książka składa się z pięciu rozdziałów i Aneksu. W rozdziałach 1-3, określających teoretyczne podstawy rozważań o zdolnościach, przedstawiono różnorodne aspekty rozumienia i odkrywania uzdolnień dzieci. Z konieczności częściowo oparto je na badaniach jednostek wybitnie uzdolnionych. Zamierzeniem było przedstawienie głównych założeń teorii inteligencji wielorakich w kontekście alternatywnych i podobnych koncepcji. Przeprowadzone analizy przybliżają czytelnikowi teoretyczną wiedzę z dziedziny pedagogiki zdolności. Pedagogom natomiast dostarczą wskazówek, jakie cechy wychowanków należy wspierać, które - zdaniem badaczy - zazwyczaj cechują osoby ponadprzeciętnie uzdolnione. W rozdziale pierwszym omówione zostały podstawowe teoretyczne zagadnienia, dotyczące klasycznego i aktualnego ujmowania problematyki inteligencji dziecka. Przedstawiono współczesne definicje takich pojęć, jak: inteligencja, zdolności, uzdolnienia, style poznawcze oraz talent i geniusz. Następnie teoretyczne koncepcje i modele inteligencji oraz uzdolnień specjalnych. Mają one unaocznić, jak ewoluowały poglądy psychologów i pedagogów na naturę uzdolnień dzieci - od rozpoznawania jednorodnych czynników, w ogólny sposób determinujących zachowanie, po teorie współczesne, rozpatrujące problematykę inteligencji bardziej wieloaspektowo - w kontekście różnorodnych uwarunkowań i możliwości wielu jej przejawów. Zaprezentowano również charakterystykę dziecka zdolnego, a także problematykę wspierania oraz rozwijania inteligencji i uzdolnień dziecka, warunkującą specyfikę pracy z dziećmi zdolnymi. W rozdziale drugim przedstawione zostały podstawowe informacje na temat genezy modelu inteligencji wielorakich, ich charakterystyka oraz krytyczna analiza ogólnych założeń gardnerowskiej koncepcji edukacji - propozycji „szkoły skoncentrowanej na jednostce”. Zaprezentowana została także krótka charakterystyka programów wykorzystujących teorię MI w procesie edukacji na podstawie realizowanego w USA w Uniwersytecie Harwarda Projektu Zero. Szczególnie istotne wydają się amerykańskie doświadczenia w zakresie możliwości aplikacji teorii inteligencji wielorakich w podnoszeniu atrakcyjności sposobów pracy z uczniem (np. w dziedzinie edukacji artystycznej lub w stymulowaniu działań twórczych). W rozdziale trzecim dokonano analizy podstaw proponowanej strategii diagnozy poprzez pryzmat trzech zagadnień: możliwości i ograniczeń wykorzystywanych współcześnie standardowych narzędzi diagnozy zdolności i inteligencji dziecka, roli zabawy jako sposobu oceny profilu zdolności u dzieci w przedszkolu oraz diagnostycznej trafności i przydatności sposobów oceny inteligencji wielorakich propagowanych przez zespół naukowców z Uniwersytetu Harwarda (Gardner 2002; Krechevsky 1998; Chen 1998). W rozdziałach 4 i 5 oraz w Aneksie zawarto autorskie propozycje dotyczące: konstruowania zabaw diagnostycznych, strategii badawczej i metodologicznej polegającej na obserwacji dzieci podczas zabawy oraz psychoedukacyjnego programu wspierania dzieci w klasach I-III, opartego na teorii inteligencji wielorakich. W rozdziale czwartym zaprezentowano wyniki kilkuletniej pracy badawczej, polegającej na skonstruowaniu narzędzi diagnostycznych oraz weryfikacji ich przydatności w grupach dzieci sześcioletnich i pięcioletnich. Przyjęty sposób patrzenia na dziecko warunkuje wybraną perspektywę metodologiczną, bardziej skoncentrowaną na wyeksponowaniu indywidualności dziecka, niż na generowaniu ogólnych wniosków. Przedstawiono też charakterystykę metod, organizację oraz wyniki badań jakościowych (tzw. profile) i pomocniczo-ilościowych, a także kilka przykładowych sposobów prezentacji i interpretacji wyników obserwacji, zgodnych z ideą wielorakiego opisywania zdolności dzieci. Dzięki takiemu przedstawieniu wyników, nauczyciel ma możliwość praktycznego zapoznania się z nowym, oryginalnym sposobem opisu dziecka. W procesie aplikacji teorii inteligencji wielorakich do pracy szkoły można dodatkowo wyróżnić trzy rozległe obszary: projektowania programu (lub strategii nauczania), planowania lekcji i organizacji nauczania. Problemom tym poświęcony jest rozdział piąty. Opisano tu podstawy autorskiego projektu zajęć, przeznaczonego dla dzieci z klas I-III. Łączy on wskazówki wynikające z teorii wielorakich inteligencji jako sposobów dochodzenia do wiedzy z doświadczeniami zajęć stymulujących kreatywność i zdolności poznawcze dzieci (koncentrację uwagi oraz pamięć). W Aneksie zawarto propozycje „sprawiedliwych dla inteligencji" narzędzi oceny profilu zdolności dzieci w przedszkolu lub w szkole (Gardner 2002), pakiet zabaw diagnostycznych z arkuszami obserwacyjnymi oraz przykłady sytuacji dydaktycznych, w których mogą być one zastosowane.