Spotkania a środowisko : rola teorii spotkania w nauczaniu przedmiotu środowisko społeczno-przyrodnicze

Abstract

Ostatnie badania pedagogiczne, między innymi J. Rutkowiak, wykazały, że w pracy edukacyjnej konieczny jest zwrot ku myśleniu filozoficznemu. Stały się one dla mnie inspiracją podjętych badań. Były bardzo interesujące, chociaż sprawiły wiele trudności, wynikających z zazębienia się o siebie różnych dziedzin wiedzy: filozofii, psychologii, pedagogiki i nauki o środowisku. Podstawą moich badań był przedmiot: środowisko społeczno-przyrodnicze nauczany już w młodszych klasach szkoły podstawowej, gdyż myślenie filozoficzne powinno kształtować między innymi również nauczanie tego przedmiotu. Mając na uwadze fakt, że przedmiot ten organizuje spotkania uczniów ze środowiskiem, za najbardziej adekwatną do zrealizowania moich badań uznałam filozofię spotkania i ściśle z nią związaną filozofię kultury. Podejmując się tego zadania byłam świadoma, że filozofia spotkania jest domeną nielicznych na terenie Polski specjalistów. Nic więc dziwnego, że ani ona, ani filozofia kultury nie mieści się w programie studiów przygotowujących do nauczania tego przedmiotu, a tym samym nie ma ona nic wspólnego z programem nauczania w szkole podstawowej. Mimo to starałam się zbadać, czy są jakiekolwiek możliwości ukształtowania w uczniach w ramach wymienionego wyżej przedmiotu gotowości do doświadczenia spotkania. Punktem wyjściowym prezentowanych badań było zebranie zasadniczego materiału, jaki uznałam za potrzebny do opracowania podstawowej tezy tej pracy. Sięgnęłam więc w pierwszym rzędzie do filozofii, aby wyjaśnić z jej punktu widzenia pojęcia: środowisko i spotkanie, gdyż jak najdokładniejsze ujęcie tych dwóch pojęć jest elementarnym warunkiem osiągnięcia zamierzonego przeze mnie celu. Biorąc pod uwagę fakt, że niektórzy filozofowie stosują często niejasny, nawet dla drugiego filozofa język, starałam się omówić pojęcia używając określeń bardziej operatywnych, ułatwiających komunikację. Poprzez te dwa pojęcia spojrzałam na ucznia i nauczyciela oraz na nauczany przez tego drugiego przedmiot: środowisko społeczno-przyrodnicze. Temu zagadnieniu poświęciłam pierwszy rozdział mojej pracy. Filozofia spotkania w świetle literatury zaś stanowi rozdział drugi. Założenia metodologiczne i organizacyjne badań przedstawiam w rozdziale III. Sprecyzowałam w nim problemy i hipotezy, dokonałam charakterystyki metod i narzędzi badawczych. Mając na uwadze, że praktyka powinna wyprzedzać teorię i nie trzeba czekać, aż zostanie ujęta w formie definicji naukowej, badanie rzeczywistości w pierwszym rzędzie stanowi cel tej pracy. Rozdział IV poświęcony jest przygotowaniu nauczycieli i studentów do nauczania przedmiotu: środowisko społeczno-przyrodnicze. Wyniki badań przedstawiłam w rozdziałach V-IX. Są one próbą odpowiedzi na pytania postawione w rozdziale metodologicznym. Rozdział V to analiza możliwości wykorzystania programu przedmiotu środowisko społeczno-przyrodnicze, by przygotować uczniów do doświadczenia spotkania. Rozdziały VI і VII poświęciłam optymalizacji wybranych pomocy dydaktycznych do przedmiotu środowisko społeczno- przyrodnicze oraz wycieczce jako formie przygotowania w uczniach gotowości do przeżycia spotkania. Rozdział VIII omawia sądy uczniów klas starszych wyrażone na temat przedmiotu: środowisko społeczno-przyrodnicze. Rozdział IX jest próbą weryfikacji zasadniczego tematu pracy dokonaną na konkretnych przykładach lekcyjnych przy zastosowaniu obserwacji uczestniczącej. Pracę zamyka podsumowanie wyprowadzonych z niej ustaleń.