Szkolnictwo zawodowe Krakowa w latach 1945-1961

Abstract

Szkolnictwo zawodowe Krakowa, jako temat badawczy ma swoje uzasadnienie zarówno z punktu widzenia poznawczego, jak i społecznego. Podejmując ten problem chodziło autorowi niejako o dopisanie do bogatych dziejów edukacyjnych miasta, którego znaczenie polityczne, kulturowe i gospodarcze dla kraju jest oczywiste, dalszej części jego dwuwiekowej historii instytucjonalnej edukacji zawodowej. Ta część oświaty, na ogół dobrze udokumentowana, głównie przez działające szkoły, nie znalazła jednak dotychczas swego, w miarę obiektywnego, ujęcia monograficznego. Brak bowiem w powojennej historiografii, a ściślej dotyczącej lat 1945-1961, opracowania obejmującego całokształt działalności szkół zawodowych w Krakowie. Dostępne są jedynie nieliczne monografie poszczególnych szkół, wiele publikacji ma charakter wydawnictw okolicznościowych o zróżnicowanej zawartości. Podstawowym problemem warsztatowym - poza sprecyzowaniem problemu badawczego - była selekcja źródeł i literatury przedmiotu. Obok starannego doboru materiału źródłowego, szczególnych zabiegów wymagało jego gromadzenie, co w odniesieniu do badań nad dziejami poszczególnych szkół i przeobrażeniami strukturalno-organizacyjnymi całego krakowskiego szkolnictwa zawodowego w omawianych latach było problemem zasadniczym. Mimo większej dostępności archiwów po 1989 roku, dotarcie do wielu materiałów archiwalnych było poważnie utrudnione. Z uwagi na charakter pracy, posłużono się metodą właściwą badaniom historycznym polegającą na wyszukiwaniu i selekcjonowaniu źródeł, formalnej i rzeczowej krytyce oraz wzajemnym porównywaniu, interpretowaniu i opracowywaniu. Liczny materiał statystyczny zebrano i opracowano przy pomocy metod statystycznych. Przyjęty podział książki na siedem rozdziałów, ujętych w sposób problemowo- chronologiczny, ma na celu ukazanie głównych problemów krakowskiego szkolnictwa zawodowego w latach 1945-1961, od zakończenia drugiej wojny światowej do uchwalenia przez Sejm 15 lipca 1961 r. ustawy o rozwoju systemu oświaty. Uzasadnione jest przyjęcie konstrukcji pracy polegającej na przedstawieniu najpierw dorobku Drugiej Rzeczypospolitej w dziedzinie kształcenia zawodowego, następnie sytuacji tegoż szkolnictwa podczas okupacji hitlerowskiej. Rozdział drugi poświęcony został przeobrażeniom strukturalno-organizacyjnym od zakończenia drugiej wojny światowej do 1961 roku, z uwzględnieniem dokładnych zmian w obrębie różnych typów szkół. Kolejny rozdział dotyczy wybranych problemów środowiska nauczycielskiego. Zwraca uwagę na organizacyjne formy kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz charakteryzuje tę grupę zawodową na podstawie zestawień liczbowych. W rozdziale czwartym dokonano analizy społeczności uczniowskiej z uwzględnieniem funkcji organizacji młodzieżowych. W tej części pracy przedstawiono też dane statystyczne mówiące o liczebności uczniów w poszczególnych szkołach. Działalności dydaktycznej poświęcono rozdział piąty. Omówiono w nim plany i programy nauczania, system kontroli i sprawdzania wiadomości oraz efekty kształcenia w krakowskich szkołach zawodowych Za konieczne uznano wyodrębnienie dwóch etapów. Jako wyznacznik tego podziału przyjęto reformę ustrojową z 1951 r. W rozdziale szóstym poruszono zagadnienia dotyczące wychowania i kwestie opiekuńcze. Skupiono się także na sprawach bytowych i socjalnych. Podjęto również próbę przedstawienia modelu wychowania będącego odzwierciedleniem przeobrażeń ustrojowych zachodzących w państwie. Warunki lokalowo-materialne szkół ukazuje ostatni, siódmy rozdział. Konstrukcja taka wynika przede wszystkim z charakteru pracy, wymagającego szerszego wprowadzenia, które ma na celu zaprezentowanie potrzeb oświatowych i warunków, w jakich te potrzeby miały być realizowane. W systemie społeczno-politycznym Polski Ludowej oświata i szkolnictwo były funkcją tego systemu i istotnym narzędziem realizacji celów strategicznych. Oświata zawodowa traktowana była przez władze polityczne i administracyjne na płaszczyźnie szczególnych potrzeb społecznych, jak wiedza, stanowiąca część życia duchowego człowieka oraz potrzeb praktycznych, czyli przysposobienia go do wykonywania określonego zawodu. Autor ma świadomość rozległości problemów edukacyjnych tamtych lat, jak również złożoności historycznej tych czasów. Podstawowym jednak zamiarem badawczym było przedstawienie dorobku edukacyjnego krakowskiej oświaty zawodowej.