Lokalizacja przestrzenna faktów w nauczaniu historii

Abstract

Jednym z głównych celów szkolnego nauczania historii jest zapoznanie uczniów z procesem dziejowym. Przedsięwzięcie to nie należy do łatwych, zważywszy na fakt, że na proces ów składa się wiele elementów powiązanych ze sobą splotem różnorodnych zależności. Do jednostkowych czynników tego procesu zaliczamy - obok ludzi i rzeczy - także wydarzenia proste a równocześnie elementarne, zwane zdarzeniami lub faktami historycznymi. Obfitowała w nie historia, toteż występować muszą także w szkolnych treściach z zakresu tego przedmiotu. Niezależnie od rozumienia samego pojęcia faktu historycznego - należy pamiętać, że zawsze występował on w określonym czasie i przestrzeni historycznej; nie można więc mówić o pełnym jego poznaniu, bez zbadania okoliczności miejsca występowania. W dydaktyce dokonuje się to głównie na drodze pośredniej, poprzez mapę, na której symbolicznie przedstawiony obraz przestrzeni pozwala na mniej lub bardziej dokładną lokalizację. Własne doświadczenia szkolne, obserwacja lekcji historii w okresie studiów i w czasie późniejszej pracy pedagogicznej, studiowanie literatury dydaktycznej, udział w konferencjach metodycznych i rozmowy z nauczycielami - wszystko to zwróciło uwagę autora na problem pracy z mapą na lekcjach historii. Zaobserwowano wówczas wiele nieprawidłowości związanych z wykorzystywaniem tej pomocy w procesie dydaktycznym. Stąd zrodził się zamysł dokładnego zbadania tego zjawiska i szukania dróg wyjścia z niekorzystnej dla praktyki szkolnej sytuacji. Rozwiązanie powyższego problemu rozpoczęto od dokładnej analizy dotychczasowych sposobów wykorzystywania mapy w nauczeniu - uczeniu się historii. W tym celu przeprowadzono kwerendę problematyki w literaturze metodycznej. Analiza zebranych wiadomości dala bardzo interesujący i pouczający materiał. Pozwoliła sformułować wiele cennych wskazówek związanych z wykorzystywaniem tej pomocy oraz ukazała rolę, jaką w nauczaniu historii odgrywała i odgrywa mapa. Przegląd literatury uwidocznił też brak szerszych badań empirycznych, potwierdzających wywody poszczególnych autorów. Toteż przy konstrukcji niniejszego opracowania starano się o takie ujęcie problematyki, aby rozważania teoretyczne choć w części były weryfikowane przez empirię. Problem wykorzystywania mapy w praktyce szkolnej stanowi w istocie wieloaspektowe i szerokie zagadnienie dydaktyczne, znacznie wykraczające poza ramy objętościowe niniejszego opracowania. Autor starał się sprowadzić je, w części badawczej, do spraw - w jego mniemaniu - podstawowych, związanych z elementarną pracą z tą pomocą dydaktyczną. Dlatego też wyeksponowano problematykę lokalizacji przestrzennej - lub inaczej: umiejscawiania faktów i obszarów historycznych - która w niniejszym opracowaniu przewijać się będzie jako temat wiodący.