"Księgarnia Wydawnicza Trzaska, Evert i Michalski" : działalność wydawnicza

Abstract

"Księgarnia Wydawnicza Trzaska, Evert i Michalski" istniała i rozwijała swoją działalność na terenie Warszawy od 1920 roku aż po schyłek lat pięćdziesiątych. Początkowo funkcjonowała w trudnym okresie kryzysu gospodarczego, lecz mimo to jej właścicielom: Władysławowi Trzasce, Janowi Michalskiemu i Ludwikowi Evertowi oraz redaktorowi merytorycznemu Stanisławowi Lamowi udało się doprowadzić firmę do rozkwitu. Rozpoczęli oni od małej księgarni i wydawnictwa publikującego książki sensacyjno-przygodowe, aby z czasem przekształcić je w dużą placówkę księgarsko-wydawniczą. Ruch wydawniczy w latach 1918-1939 był od dłuższego czasu przedmiotem zainteresowania autora pracy. W czasie kilkuletnich badań dotarł on do dużej liczby książek, opracowań, wspomnień i archiwaliów dotyczących działalności księgarń i wydawnictw tego okresu. Pojawiały się w nich informacje o firmach, ale były one niepełne, tylko o charakterze przyczynkarskim i często nawzajem się wykluczały. Również ruch wydawniczy okresu dwudziestolecia międzywojennego, oprócz kilku krótkich wzmianek w różnych wydawnictwach, nie doczekał się szerszego opracowania. Także firmy księgarsko-wydawnicze tego okresu nie mają dotąd pełnych monografii. Odnotowano jedynie opis działalności kilku oficyn, takich, jak np. Gebethner i Wolff, "Ossolineum" czy Jakub Mortkowicz, o których napisano bądź to książki wspomnieniowo-pamiętnikarskie, bądź też krótkie, nie oparte na szczegółowych badaniach popularnonaukowe monografie, w których autorzy opisują tylko fakty i wydarzenia historyczne, nie poddając ich głębszej analizie. "Księgarnia Wydawnicza Trzaski, Everta i Michalskiego", mimo ogromnego dorobku wydawniczego i bogatej historii, nie doczekała się właściwie żadnego kompleksowego opracowania. Możemy odnotować jedynie krótkie wzmianki w publikacjach książkowych, przeważnie o charakterze biograficznym i wspomnieniowym. Jednak tego typu opracowania, pisane po latach, nie są obiektywne i nie zawsze mogą być w pełni wykorzystane jako wiarygodne źródło informacji. Niewiele też wnoszą do sprawy lakoniczne informacje, zamieszczane w różnych pismach codziennych oraz czasopismach fachowych, wydawanych w opisywanym okresie, jak i współcześnie. Dlatego też najlepszym źródłem do badań stały się materiały nie publikowane. Wykorzystywano tutaj zarówno prace o charakterze naukowym, np. pracę Marii Marek traktującą o pomnikowych wydawnictwach tej firmy czy Zbigniewa Faliszewskiego, w której autor zajął się analizą działalności księgarskiej, jak i różnego rodzaju wspomnienia, relacje i sprawozdania. Autor podjął próbę opracowania monograficznego dziejów "Księgarni Wydawniczej Trzaska, Evert i Michalski", zakładając, iż firma ta dzięki swej bogatej działalności edytorskiej odegrała ważną rolę w rozwoju działalności wydawniczej, wyróżniając się swymi inicjatywami na tle innych firm księgarsko-wydawniczych. Opisywana Księgarnia Wydawnicza wniosła znaczny wkład w rozwój polskiej kultury, upowszechniając osiągnięcia polskiej i światowej nauki z różnych dziedzin wiedzy, prowadząc wydawnictwa pomnikowe dzieł, w tym też dzieł encyklopedycznych, wprowadzając liczne serie wydawnicze, ogłaszając sporo książek z zakresu literatury pięknej, polskiej i obcej, a także podręczników dla różnych typów szkół. Podstawę badawczą stanowiły przede wszystkim różnorodne materiały archiwalne, wśród których największą wartość poznawczą miały sprawozdania z odbywanych regularnie, protokołowanych posiedzeń członków Zarządu Spółki, jak i publikowane co pewien czas statystyki, zestawienia i bilanse księgarni i wydawnictwa. Dużo informacji znaleziono także w Rejestrze Handlowym oraz dokumentacji adwokatów, którzy prowadzili sprawy prawne spółki. Niestety, nie udało się dotrzeć do ogromnego archiwum "Księgarni Wydawniczej TEiM", które po powstaniu warszawskim uległo zniszczeniu. Niewielką część danych uzyskano drogą wywiadów od pracowników i współpracowników firmy. Cennym materiałem, który wykorzystano - zwłaszcza przy opisie działalności wydawniczej firmy "TEiM" - była korespondencja, która zachowała się w prywatnych archiwach osób współpracujących z firmą . Niedostateczną liczbę archiwaliów wzbogacono analizą zachowanych w zbiorach publicznych egzemplarzy książek wydanych przez tę firmę. Poddano je analizie zarówno pod kątem opracowania merytorycznego, zawartości treści, jak też szaty graficznej. Główny nacisk w pracy położono przede wszystkim na opisanie działalności wydawniczej "Księgarni Wydawniczej TEiM" zarówno w okresie międzywojennym, jak i po 1945 roku. Nie omówiono lat 1939-45, ponieważ "TEiM" nie wydawał w tym czasie tekstów. Zajęto się wydawnictwami sporadycznymi, seryjnymi, jak też dziełami pomnikowymi firmy. Mniej uwagi natomiast poświęcono działalności księgarskiej i sprawom z tym związanym, bowiem autor wyszedł z założenia, że największe znaczenie dla kultury i nauki polskiej miały wydawnictwa "Księgarni Wydawniczej TEiM". Świadczą one dobitnie o jej znaczeniu i prestiżu zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami; mówią też wiele o ludziach, którzy je opracowywali i przygotowywali do druku.