Wykorzystanie otwartych źródeł informacji w pracy wywiadowczej – analiza zagadnienia

Abstract

Otwarte źródła informacji, nigdy nie były jednym z stałych narzędzi pracy analityczno-operacyjnej komunistycznych służb specjalnych w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Stanowiły one, w bardzo niewielu przypadkach, sporadyczny kanał informacyjny, który często był dodatkowo poddawany (w miarę możliwości) agenturalnemu sprawdzeniu. Jednym z oczywistych powodów, które wykluczały wykorzystanie potencjału „białego wywiadu” w pracy Urzędu Bezpieczeństwa, a później Służby Bezpieczeństwa to utrzymujący się w latach 1952-1989 monopol państwowy na prawo do wydawania publikacji (czasopism, książek, opracowań) oraz emitowania audycji radiowo-telewizyjnych. A zatem, to w gestii państwa totalitarnego - PRL, znajdowały się potencjalne źródła wytworzenia „białego wywiadu”. Pomimo silnej centralizacji obiegu wydawniczego i cenzurze treści w peerelowskiej rzeczywistości, publikowane były opracowania czy druki wewnętrzne, będące wynikiem zaplanowanego kompromisu władz partyjno-państwowych PRL z m.in. Kościołem katolickim w Polsce. Efektem owego porozumienia było przyznanie uprawnień administracji Kościoła rzymsko-katolickiego do wydawania drukiem ograniczonej liczby wydawnictw. Z pośród grona owych publikacji, szybko okazało się, że wydawane tzw. schematyzmy vel roczniki diecezjalne, mogą stanowić ciekawe źródło informacji wywiadowczej. Ich bowiem zawartość treści (np. skład administracji diecezji, pełnione funkcje religijne etc.), jak i cykliczność wydawnicza (zaznaczana w publikatorach) oraz użyte słownictwo były nieocenionym źródłem wiedzy i edukacji szczególnie dla wydziału IV, zajmującego się inwigilacją struktur kościelnych w PRL. Lektura schematyzmów (roczników) diecezjalnych pozwalała również wnikliwym analitykom esbeckim, nie tylko uzupełnienie danych dotyczących działalności niektórych np. księży przed 1945 rokiem, ale i przychodziła w sukurs administrowania informacjami o duchowieństwie, jakie od 1962 roku musiały być ujęte każdorazowo w teczkach operacyjnych na księdza, biskupa czy parafii.

Open source information (OSIN) has never been a primary intelligence tool for Służba Bezpieczeństwa in Poland. It was always treated as a less important intelligence source, because it was not exploited through the agency but through open public publications. One exception to this kind of perception OSIN was the surveillance of the Polish Catholic Church by the SB. The hermetic environment of the Polish clergy and the frequent lack of basic information about the church structure, the confiscation of officers of the Communist political police in the People's Republic of Poland, forced to reach for OSIN materials. One of the OSIN material types available to SB officers was issued by church dioceses – yearbooks. These were the elaborations of a diocesan ecclesiastical structure containing information not only on the staffing of the Church administration but also contains details of personal information about individual priests or bishops. An additional advantage of the schematism was the incorporation in their content of terminology and vocabulary of the church, which was an educational element for SB officers. Despite the great utility of public sources of information in the SB's agent work, they have never been considered by the ministry leadership to be of full value. And they have never been integrated into the canon of types of sources of analytical-operational information.