Eseistyczna mapa Włoch. Trzy kartografie: Bieńkowska, Zagańczyk, Czaja

Abstract

Rozprawa stanowi rodzaj case study polskiego eseju podróżnego, poświęconego peregrynacji do Włoch. Podstawowym materiałem badawczym są teksty Ewy Bieńkowskiej (Co mówią kamienie Wenecji, Spacery po Rzymie i Historie florenckie), Marka Zagańczyka (z tomów Droga do Sieny i Cyprysy i topole) oraz Dariusza Czai (Gdzieś dalej, gdzie indziej). W polu uwagi znalazły się się też inne polskie eseje tego typu (stworzona została ich wstępna lista). Dysertacja sytuuje się w obrębie kilku dyscyplin: genologii eseju, antropologii literatury, italianizmu, geopoetyki i imagologii. Kluczowe kategorie to: mit, doświadczenie, język. Zastosowana została bricolage'owska strategia badawcza; spajającą osią stało się tytułowe pojęcie „eseistyczna mapa”. W części pierwszej zaproponowana została „słaba” teoria genologiczna eseju (w obrębie teorii kulturowej) – jako antropologicznego gatunku literackiego. W kolejnej – podjęto analizę funkcjonowania w esejach włoskiego mitu oraz jego aliansu z doświadczeniem; opisano też zderzenie „ponowoczesnego” gatunku z „nowoczesnym” podmiotem. Kategorii wcześniej nakreślonych użyto jako rodzaju legendy do odczytania trzech (tytułowych) odsłon eseistycznej włoskiej mapy. Kontrapunktem rozważań okazały się przede wszystkim filozoficzne poglądy Władysława Stróżewskiego (Bieńkowska), Ludwiga Wittgensteina (Zagańczyk), Leszka Kołakowskiego i Karla Jaspersa (Czaja). Wnioski dotyczą zarówno – sprawdzonej w praktyce czytania – teorii eseju podróżnego jako antropologicznego gatunku literackiego, jak i struktur wyobrażeniowych stojących za poszczególnymi tekstami.

The doctoral thesis is a case study of Polish travel essay focused on peregrination to Italy. It is based primarily on the analysis of texts by Ewa Bieńkowska (Co mówią kamienie Wenecji, Spacery po Rzymie and Historie florenckie), Marek Zagańczyk (Droga do Sieny, Cyprysy i topole) and Dariusz Czaja (Gdzieś dalej, gdzie indziej). It also considers other essays of that kind, providing preliminary list of them. The thesis is situated within several disciplines: essay genre theory, literary anthropology, Italianism, geopoetics and imagology. The key categories are: myth, experience, language. The dissertation employs bricolage strategy with the notion of „essayistic map” as its main axis. The first part of the thesis proposes and describes the „weak” essay genre theory (within cultural studies) as an anthropological literary genre. The next part conducts an analysis of Italian myth in the essays and its interconnection with experience; this part also discusses a clash of the „post-modern” genre with the „modern” narrator. Subsequently, the categories described in earlier parts of the thesis are used as a map legend that allows of reading three layers of essayistic map of Italy. These deliberations are counterpointed by the philosophical views of Władysław Stróżewski (Bieńkowska), Ludwig Wittgenstein (Zagańczyk), Leszek Kołakowski and Karl Jaspers (Czaja). The conclusions of the thesis apply both to the travel essay's theory as an anthropological literary genre and to the structures of imagination that are behind particular texts.