Frankowie a ziemie nad środkowym Dunajem : przemiany polityczne i etniczne w okresie merowińskim i wczesnokarolińskim (do początku IX w.)

Abstract

W ostatnich latach obserwujemy wyraźny wzrost zainteresowania dziejami, kulturą oraz rolą, jaką odegrały ludy i plemiona uczestniczące w przemieszczeniach etnicznych w Europie w okresie od V do VII w. Stało się to możliwe w znacznym stopniu dzięki postępowi, który dokonał się w zakresie badań archeologicznych i historycznych oraz zastosowaniu na szerszą skalę nowoczesnych metod i osiągnięć techniki przy datowaniu znalezisk. Mowa tu o dendrochronologii, analizie fizyko-chemicznej, wykorzystaniu zdobyczy kartografii, nawigacji satelitarnej i specjalistycznych programów komputerowych, pomocnych przy rekonstrukcji dawnego środowiska naturalnego i prześledzeniu jego przemian. Poprzez wykorzystanie przez historyków dorobku dyscyplin pokrewnych - paleobotaniki, paleozoologii czy antropologii (w tym zwłaszcza badań nad DNA dawniejszych populacji) rozszerzeniu uległo także pole badań w odniesieniu do dawnych społeczności. Dzięki temu uzyskano nowe informacje i można było w pełni wykorzystać dostępny materiał źródłowy. Epoka wędrówek ludów stanowiła dotychczas przede wszystkim domenę badań archeologów i historyków sztuki. Obecnie możemy zaobserwować wzrost zainteresowania nią także ze strony historyków. Zaowocowało to powstaniem interdyscyplinarnych zespołów złożonych z archeologów, historyków, historyków sztuki, językoznawców i historyków literatury zajmujących się studiami nad wczesnym średniowieczem. W ożywieniu dyskusji wśród historyków, a zarazem wyznaczeniu kierunku dalszych badań nad etnogenezą plemion germańskich we wczesnym średniowieczu ogromne zasługi mają R. Wenskus i H. Wolfram. We współczesnych badaniach widać także wyraźny wpływ poglądów M. Blocha i L. Febvre'a, będących założycielami Annales. Économies, sociétés, civilizations. Przyczyniło się to do powstania antropologii historii, dyscypliny bardzo popularnej we Francji, Anglii czy w Stanach Zjednoczonych, której przydatność w badaniach nad epoką średniowiecza potwierdziły prace J. Le Goffa, F. Braudela, H. Wolframa (wraz z gronem jego uczniów i współpracowników), G. Ausendy (inicjatora serii Studies in Historical Archaeoethnology - dotychczas ukazało się 7 tomów będących pokłosiem organizowanych konferencji), czy I. Wooda (kierującego programem The Transformation of the Roman World, realizowanym w ramach Europejskiej Fundacji Nauki; dotychczas opublikowano 14 tomów). Również w poszczególnych europejskich ośrodkach uniwersyteckich prowadzone są liczne projekty badawcze związane z powyższą problematyką. Dzięki nim możemy lepiej poznać przemiany, jakie dokonały się u schyłku okresu rzymskiego i na początku wczesnego średniowiecza w zakresie kontaktów cesarstwa z barbarzyńskimi plemionami zza Renu i Dunaju, recepcji antycznej kultury materialnej wśród Germanów, a także roli ludów stepowych w dziejach Europy. Dotychczasowe rezultaty uzyskane w badaniach historycznych i dyscyplinach pokrewnych przyczyniły się do zweryfikowania obrazu epoki końca okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza. Wymownym tego przykładem stało się odejście od spojrzenia na upadek cesarstwa rzymskiego na Zachodzie w ujęciu E. Gibbona na rzecz zróżnicowania przebiegu tego zjawiska - inaczej w odniesieniu do poszczególnych jego prowincji. Dlatego obecnie coraz częściej zwraca się uwagę na transformację i akulturację dziedzictwa rzymskiego w różnych dziedzinach życia. Wymownego przykładu dostarczają dzieje Galii czy strefy nadreńskiej w IV i V w. Dobrą ilustrację nowych tendencji współczesnej historiografii w ujęciu przełomowego okresu w dziejach Europy stanowi nowo opublikowana synteza wczesnego średniowiecza, wydana w zasłużonej serii The New Cambridge Medieval History (vol. 1-3). Z ówczesnych plemion najwięcej zainteresowania budzą Frankowie, czego dowodem tytuł wystawy (Die Franken. Wegbereiter Europas), prezentującej dzieje i kulturę Franków, a zorganizowanej w 1996 r. przez główne ośrodki muzealne Francji i Niemiec. Rola, jaką odegrali oni w politycznych dziejach Europy w interesującym nas okresie, a także dobrze zachowana i różnorodna baza źródłowa zarówno w odniesieniu do przekazów pisanych, jak też zabytków archeologicznych zachęcają do podejmowania dalszych studiów w tym zakresie. Autor niniejszej pracy postawił sobie skromniejszy cel, jakim jest przedstawienie - na podstawie dostępnego materiału źródłowego oraz aktualnego stanu badań historycznych i archeologicznych - roli państwa frankijskiego w przemianach politycznych i etnicznych terenów położnych nad środkowym Dunajem. Uwzględnienie w rozważaniach okresu merowińskiego i wczesnokarolińskiego pozwoli lepiej poznać dzieje strefy naddunajskiej oraz jej kontaktów z państwem Franków. Choć bowiem ziemie położone w strefie środkowego Dunaju znajdowały się poza granicami monarchii i nie zajmowały aż takiego miejsca w jej polityce, jak np. Italia, królestwa anglosaskie czy cesarstwo wschodnie (Bizancjum), to jednak w pewnych okresach możemy zaobserwować wyraźny wzrost zainteresowania władców merowińskich i karolińskich ziemiami położonymi daleko poza wschodnimi granicami ich państwa. Poświadczają o tym relacje pochodzące ze źródeł pisanych, jak też rezultaty prac wykopaliskowych, pozwalające na określenie skali kontaktów oraz ich skutków dla plemion osiadłych nad środkowym Dunajem. Innym ważnym zagadnieniem podjętym w niniejszej pracy jest kształtowanie się wschodniej granicy państwa frankijskiego za Merowingów i pierwszych królów z dynastii karolińskiej. Uzyskanie przez Franków silnej pozycji politycznej, militarnej oraz przenikanie ich kultury na tereny Niemiec środkowych i południowych miało zasadnicze znaczenie dla ich późniejszych kontaktów z plemionami osiadłymi nad środkowym Dunajem.