| dc.description.abstract | Zawsze stanowili i stanowią jedną z najważniejszych grup społecznych i zawodowych. Bez względu na formację ustrojową
czy zmieniającą się polityczną i historyczną rzeczywistość. Nauczyciele. Historia dowodzi, że czasem wypełniali
swą misję wbrew zasadom i morale. Znamy przecież powiedzenie O.Bismarcka, że to "pruski oficer i nauczyciel..." Ale
znamy także nieugiętą postawę polskich nauczycieli w czasach bezprzykładnie trudnych i dramatycznych. Zawsze byli
częścią własnego państwa i społeczeństwa. Nowożytne i nowoczesne państwo nie może się bez nich obejść. W tym
nowoczesnym państwie i społeczeństwie spotykają się bez mała z każdym obywatelem. Efekty ich pracy widoczne są
"teraz" i będą widoczne w "przyszłości". Nauczyciele. Jakże ważna część społeczeństwa.
Właśnie im poświęcona jest ta książka, gdyż nie mieli nauczyciele lat wojny i okupacji szczęścia do tego typu
opracowań. Ukazało się co prawda wiele prac o szkolnictwie, zarówno jawnym, jak i tajnym, polityce okupanta,
martyrologii itd., ale nie ukazała się jeszcze praca, w której zanalizowane by wszechstronnie, w skali całego kraju,
np. strukturę społeczną kadry wychowawców, ich wykształcenie, przygotowanie do zawodu, sytuację materialną, warunki
pracy i mieszkania oraz szereg innych problemów. A przecież w historii ważne są biografie nie tylko wielkich tego
świata. Ważne są też biografie, szczególnie w momentach przełomu, zwykłych szarych ludzi. Suma ich losów składa się
przecież także na dzieje grup czy grupy społecznej, jej postawy, zachowania, zjawiska typowe bądź nietypowe.
Pojedyncze, ciche dramaty, ale i ciche zwycięstwa nad sobą, swoim strachem, także bezpośrednio nad wrogiem, godne są
również zauważenia przez historyka. Podręczniki i monografie raczej tego nie rejestrują, operując — co zrozumiałe -
obrazem grupy społecznej, formalnej lub nie, grupy zawodowej, wreszcie klasy, warstwy bądź szerzej społeczeństwa.
Temat taki wymaga zresztą szczegółowych, żmudnych i nietypowych studiów. Ale wypełnienie tej luki wydaje się ważnym
wyzwaniem wobec środowiska historycznego.
Książka, którą prezentuję, nie jest pełną i wszechstronną monografią krakowskich nauczycieli z lat wojny, okupacji
i konspiracji (1939-1945). Jest raczej próbą "wywołania" problemu i zainspirowania innych badaczy do podjęcia
dalszych studiów. Jest też częścią moich badań o szerszym zakresie, dotyczących wojennych losów krakowskiej
inteligencji i społeczeństwa okupowanego Krakowa.
Przedmiotem zainteresowania jest grupa krakowskich nauczycieli oraz tych, którzy w wyniku wojny i okupacji znaleźli
się w Krakowie. Wyłączono z rozważań w zasadzie pracowników naukowych, gdyż w przekonaniu autora jest to oddzielny
problem badawczy. Zasadniczym kryterium "przynależności" do badanej grupy była praca i działalność związana z jawnym
czy tajnym systemem szkolnym (szkolnictwo powszechne, zawodowe, gimnazja i licea) oraz walka i martyrologia. Spośród
pracowników naukowych uwzględniłem jedynie osoby mieszczące się w założeniach metodologicznych, które określiłem
powyżej.
Książka składa się z trzech części. Pierwszą stanowi siedem szkiców poświęconych ogólnym problemom tej grupy
zawodowej, a połączonych wspólnym tytułem "Postawy - opór - martyrologia". Szkice te winny przede wszystkim
"otwierać" badania, a nie syntetyzować ich, podsumowywać czy uogólniać. Zasadniczą częścią książki jest "Słownik
biograficzny krakowskich nauczycieli 1939-1945" (ofiary wojny, żołnierze oraz działacze konspiracji, nauczyciele w
jawnym i tajnym szkolnictwie).
W Słowniku, który publikuję, umieściłem (ze względu na znacznie ograniczone możliwości wydawnicze) jedynie niezbędne
informacje i tylko dla przedziału lat 1939-1945. Niejeden biogram to materiał na szerszą opowieść, niekiedy nawet
monografię o ludzkim bohaterstwie,determinacji,postawach,a często i śmierci. W niektórych zaś biogramach informację
stanowi dosłownie tylko jedno zdanie. Nie było to jednak żadną przesłanką w wartościowaniu zasług. W ocenie autora
wszyscy wymienieni w słowniku jednakowo zasłużyli na szacunek i pamięć następnych pokoleń. I wszyscy właściwie zdali
ten trudny egzamin ze owej obywatelskiej postawy, wierności państwu, społeczeństwu, ojczyźnie, szkolnictwu i
młodzieży.
Część trzecią stanowi Aneks, który poprzez szereg syntetyzujących informacji winien być uzupełnieniem zarówno
szkiców, jak i Słownika. | pl_PL |
