Rozwój i zróżnicowanie słownictwa pisarza : na podstawie prób tekstowych z utworów Adolfa Dygasińskiego

Abstract

Rozprawa przedstawia w swej początkowej części dotychczasowe sposoby opisywania słownictwa pisarzy (w tym także próby opisu słownictwa tekstów literackich A. Dygasińskiego), uwzględniając łącznie około 80 monografii, rozpraw i artykułów. Następnie autor charakteryzuje metodę zastosowaną przy opracowaniu problemu badawczego. Próby 10000-wyrazowe z 4 utworów powieściowych z różnych okresów twórczości pisarza ("Na pańskim dworze", “Beldonek”, “Zając", “Gody życia”) zostały posortowane przez maszynę cyfrową CYBER, a otrzymane listy alfabetyczne i rangowe zostały porównane między sobą oraz z listą alfabetyczną i rangową próby sondażowej reprezentującej wszystkie teksty literackie wydane za życia pisarza. Tą drogą zostało wyodrębnione nie powtarzające się, a więc charakterystyczne dla każdej z 4 prób tekstowych słownictwo pełnosemantyczne (4 kategorie gramatyczno-semantyczne: rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki i przysłówki). Pozwoliło to ustalić zasób leksykalny porównywanych utworów i ukazać tendencje w wyzyskiwaniu przez pisarza dla celów artystycznych określonych typów słownictwa (słownictwa typowo literackiego wraz z terminologią specjalną i elementami publicystyki, słownictwa dawnego, potocznego i gwarowego oraz środowiskowego), a także pewnych struktur słowotwórczych i charakterystycznych połączeń wyrazowych, takich jak: deminutywy, augmentatywy, wyrazy złożone i pary rzeczowników. Bardzo symptomatyczne dla warstwy stylistycznej tekstów porównywanych utworów są słowa—klucze oraz słownictwo rzadkie i najrzadsze. Linia rozwojowa leksyki pisarza scharakteryzowana jest we wnioskach końcowych. Można ją ująć w skrócie następująco: od uprzywilejowania nośnego semantycznie rzeczownika poprzez ożywiający akcję czasownik do wykorzystywanego w funkcji epitetu przymiotnika, od dominacji słownictwa typowo literackiego z elementami leksykalnymi stylu publicystycznego i popularnonaukowego poprzez szerokie wykorzystanie prozaizmów, gwaryzmów, deminutywów i augmentatywów (przy jednoczesnym ograniczeniu leksyki literackiej) do umiejętnego wzbogacenia słownictwa tekstów literackich przez wszechstronne wykorzystanie słownictwa typowo literackiego (a nawet poetyckiego) i elementów leksykalnych dawnych, regionalnych i środowiskowych oraz częstsze używanie różnorodnych formacji słowotwórczych i charakterystycznych połączeń wyrazowych. O bogactwie i wielopłaszczyznowości stylistycznej ostatnich utworów świadczy najobfitsze w nich (nie powtarzające się w innych utworach) słownictwo rzadkie i najrzadsze.