Edukacja środowiskowa na poziomie nauczania zintegrowanego

Abstract

W obliczu współczesnych, ogromnych zagrożeń ekologicznych problematyka edukacji środowiskowej uczniów wydaje się być ważna i coraz bardziej aktualna. Organizacje międzynarodowe koordynujące działania w zakresie ochrony środowiska wskazują na potrzebę edukacji środowiskowej na każdym szczeblu kształcenia instytucjonalnego, począwszy od etapu wychowania przedszkolnego i nauczania wczesnoszkolnego. Rzeczywistość jako przedmiot edukacji środowiskowej stanowi bowiem niezbywalne i jedyne miejsce i wartość życia, osiągania celów, pragnień, realizacji człowieczeństwa. Jednocześnie tylko człowiek, pośród wszystkich istot ziemskich, jest w stanie tę rzeczywistość poznać, docenić, zmieniać, kształtować. Chodzi jednak o to, by te działania były korzystne zarówno dla człowieka, jak i dla środowiska, w którym żyje. Zarówno teoria, jak i praktyka pedagogiczna każdorazowo stają przed odpowiedzią na pytanie, jakie strategie postępowania pedagogicznego powinien stosować nauczyciel w procesie edukacyjnym, by uzyskać satysfakcjonujące efekty dydaktyczno-wychowawcze. W aktualnym systemie kształcenia na poziomie klas początkowych szkoły podstawowej jednym z kilku obszarów oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych na ucznia jest edukacja środowiskowa. Treści nauczania przedmiotu dotyczą podstawowych zagadnień odnoszących się do świata przyrody i świata życia społecznego i jako takie stanowią przedmiot kształcenia. Przebieg tej edukacji, przypadającej na okres wielkiej plastyczności psychiki dziecka i jego dużej podatności na oddziaływania pedagogiczne nauczyciela, jest szczególnie złożony i odpowiedzialny. Wiek dziecka i specyfika przedmiotu determinują swoistość celów i strategii postępowania dydaktyczno-wychowawczego. Decydują one o charakterze procesu edukacyjnego - o celach, doborze treści programowych, stosowanych metodach pracy, zasadach, wykorzystanych środkach dydaktycznych, formach organizacyjnych, zakresie i rodzaju kontroli i oceny pracy uczniów, a także określają charakter relacji zachodzących między nauczycielem a uczniami w procesie nauczania-uczenia się. Zgodnie z preferowanym przez współczesną pedagogikę humanistycznym modelem edukacji, nadrzędnym celem instytucjonalnej edukacji środowiskowej na poziomie klas początkowych jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem możliwości w relacjach z przyrodą i najbliższym środowiskiem społecznym, a zatem kształtowanie umiejętności rozpoznawania i pokonywania trudności, aktywnego uczestniczenia w zachodzących zmianach, rozumienia siebie i otaczającego świata. W literaturze specjalistycznej poruszane są określone aspekty edukacji środowiskowej na poziomie wczesnoszkolnym. Zasadna wydaje się być natomiast potrzeba interpretacji korelacyjnej problemów merytoryczno-metodologicznych edukacji środowiskowej dziecka wczesnoszkolnego w związku z wymogami wprowadzonymi przez aktualną reformę systemu oświaty. Prezentowana praca, w miarę możliwości, podejmuje próbę merytoryczno-dydaktycznego opisu środowiska jako rzeczywistości będącej przedmiotem poznania na poziomie klas początkowych oraz prezentacji postępowania metodologicznego nauczyciela w procesie edukacji środowiskowej uczniów klas I-III szkoły podstawowej, adekwatnego do wymogów przedmiotowych i poziomu rozwoju osobowego dziecka. Opracowanie składa się z dwóch zasadniczych rozdziałów. W pierwszym z nich dokonano charakterystyki rzeczowej i dydaktycznej przedmiotu, w drugim przedstawiono podstawowe wymogi metodyczno-wychowawcze edukacji środowiskowej na poziomie klas początkowych. W tekście uwzględniono szereg autorskich propozycji rozwiązań praktycznych oraz zaprojektowanych przez czynnych nauczycieli środowiska klas początkowych szkoły podstawowej. Praca adresowana jest do studentów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz czynnych nauczycieli przedszkoli i klas początkowych.