Stymulowanie aktywności poznawczej dzieci w przedszkolu
Streszczenie
Problematyka relacji między procesami rozwoju umysłowego i nauczania jest niezwykle ważna i wymaga prowadzenia wielu badań empirycznych. Dla pedagoga istotna jest zarówno wiedza o psychicznym rozwoju dziecka, jak i o czynnikach, które wpływają na ten rozwój. Od zasobu tej wiedzy zależy dobór zadań, metod, form i funkcji oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych dorosłego na dziecko oraz na ostateczne efekty edukacyjne. Dla problematyki relacji między różnymi czynnikami wywołującymi zmiany rozwojowe ważne są stanowiska takich uczonych, jak S.Szuman, J.Piaget, L.S.Wygotski, J.Bruner i kontynuatorów ich idei.
W wielu koncepcjach uznawana jest dziś specyficzna rola aktywności jednostki w kształtowaniu się coraz wyższych form jej struktur i funkcji psychicznych. Ma to istotne znaczenie w organizowaniu i porządkowaniu wiedzy o świecie i o sobie samym. Można wysunąć tezę, że organizacja systemu psychicznego współdeterminuje osiągnięcia życiowe człowieka, jego miejsce i funkcje pełnione w różnorodnych interakcjach społecznych. Aktywność własna jednostki jest źródłem doświadczeń stanowiących materiał rozwoju, który w wyniku opracowania w sub-układach systemu psychicznego prowadzi do jakościowych zmian rozwojowych całego systemu psychicznego.
Dziecko, jako istota aktywna, do pewnego stopnia samo projektuje swoje zachowanie, ale także jest odbiorcą płynących z zewnątrz oddziaływań. Pod wpływem oddziaływań stymulacyjnych dorosły może modyfikować zachowania, które stanowią podstawę kształtowania się umiejętności i wiedzy dzieci.
W pracy podjęto próbę określenia funkcji i rezultatów oddziaływań stymulacyjnych na aktywność poznawczą dzieci. W szczególności problematyka niniejszego opracowania dotyczy metod pracy w zakresie organizowania się u dzieci wiedzy o zjawiskach przyrody nieożywionej pod wpływem oddziaływań stymulacyjnych. Przedmiotem dociekań była chęć przekonania się, w jakim stopniu można wpływać na rozwój poznawczy przez oddziaływanie z zewnątrz. Przedstawione badania empiryczne stanowią próbę poszukiwań strategii oddziaływań edukacyjnych prowadzących do zmian organizacji czynności poznawczych w zakresie struktury wiedzy dzieci przedszkolnych.
W rozdziale pierwszym omówiono ważniejsze koncepcje psychologiczne i pedagogiczne dotyczące aktywności poznawczej. Określono istotę aktywności, pokazano miejsce czynnika aktywności w teoriach rozwoju J.Piageta, L.S.Wygotskiego, J.Brunera, S.Szumana. Omówiono formy i prawidłowości rozwoju aktywności poznawczej. Scharakteryzowano, wynikające z potrzeb poznawczych, przyczyny i rezultaty aktywności poznawczej dziecka przedszkolnego. Szczególnie zajęto się takimi formami, jak eksplorowanie, pytania, zabawy i rozwiązywanie problemów. Osobne miejsce poświęcono omówieniu czynności nauczycieli stymulujących aktywność poznawczą dziecka.
W rozdziale drugim poddano analizie literaturę specjalistyczną związaną z wiedzą dziecka o świecie stanowiącym przedmiot jego aktywności poznawczej. Na podstawie penetracji nowych nurtów badawczych nad dziecięcą reprezentacją świata omówiono niektóre koncepcje dotyczące nabywania wiedzy i doświadczenia, zagadnienie tworzenia się reprezentacji wiedzy o świecie oraz wiedzy dziecka o zjawiskach przyrody nieożywionej.
Procedurę badawczą oraz przyjętą strategię oddziaływań edukacyjnych w zakresie stymulowania aktywności poznawczej dziecka przedstawiono w rozdziale trzecim.
Efekty oddziaływań edukacyjnych w zakresie treści i struktury wiedzy dzieci o świecie omówione są w rozdziale czwartym.
W analizie jakościowej wyników badań przedstawiono zmiany w strukturze wiedzy dzieci o zjawiskach przyrody nieożywionej zauważalne w poszczególnych kategoriach tematycznych dotyczących tej dziedziny. W analizie ilościowej określono istotę różnic między poszczególnymi kategoriami wiedzy u dzieci przed poddaniem ich oddziaływaniom stymulującym aktywność poznawczą (badania początkowe) i po zakończeniu zajęć (badania końcowe). Uwzględniono korelacje, analizy wariancji i regresji wielokrotnej. Pracę zakończono dyskusją nad wynikami badań oraz wypływającymi z nich wnioskami na użytek praktyki pedagogicznej w przedszkolu.
W aneksie przedstawiono szczegółowe dane z badań w ujęciach tabelarycznych oraz przykładowe konspekty zajęć zawierające formy oddziaływań edukacyjnych w zakresie strukturyzowania wiedzy dziecka jako rezultatu jego aktywności poznawczej.
Jeśli opracowanie przyczyni się do uzasadnienia tezy o znaczeniu wiedzy dotyczącej rozwoju dziecka i do wyjaśnienia roli czynników wpływających na ten rozwój, to pod względem doskonalenia teorii i praktyki przedszkolnej cel badawczy niniejszych rozważań zostanie osiągnięty.