Les problemes de structure immanente dans le syntagme nominal abstrait complexe en français et en italien
Streszczenie
Autorka w niniejszej pracy doktorskiej proponuje analizę grupy nominalnej, złożonej z dwóch rzeczowników połączonych przyimkiem "de/di". Pierwszy człon grupy nominalnej (N1) jest rzeczownikiem abstrakcyjnym, drugi zaś (N2) - konkretnym. Wzięte zostały pod uwagę jedynie grupy nominalne znajdujące się w kontekście zdaniowym i jedynie stojące w pozycji dopełnienia. Powyższe założenia wydaja się istotne dla jasnego i dokładnego opisu struktury grup nominalnych złożonych.
Praca ta została metodologicznie podporządkowana teorii składni semantycznej prof. Stanisława Karolaka. Rozróżnia ona dwie płaszczyzny języka: treści i wyrażenia; podporządkowując tę ostatnią płaszczyźnie treści.
W płaszczyźnie treści wyróżnia się dwa terminy: predykaty i argumenty. Funkcja argumentu polega na wskazaniu przedmiotu a funkcja predykatu - na orzekaniu czegoś o tym przedmiocie. Predykaty mogą implikować jeden lub więcej argumentów. Jeśli pozycje argumentowe otwierane przez predykat są wypełnione, otrzymujemy propozycje zamkniętą. Nie wypełnienie tych pozycji powoduje powstanie propozycji otwartej.
Wychodząc z założenia, że rzeczownik abstrakcyjny jest członem konstytutywnym syntagmy nominalnej, autorka przeprowadziła najpierw jego analizę (rozdział I), a następnie przystąpiła do analizy przydawki rzeczownej i przymiotnej, określającej N1 (rozdział II). Nie znaczy to jednak, że można opisywać zupełnie oddzielnie te dwa człony grupy imiennej. Zajęcie się wyłącznie członem konstytutywnym grupy i nie branie pod uwagę jednocześnie członów określających doprowadziłoby z pewnością do fałszywych wniosków, szczególnie na temat determinacji grupy w języku francuskim i włoskim. Zatem, myślą przewodnia pracy było akcentowanie relacji występujących pomiędzy obydwoma członami syntagmy.
W celu rozpoczęcia analizy grup imiennych abstrakcyjnych przyjęto jedno z wielu rozróżnień pomiędzy rzeczownikami abstrakcyjnymi i konkretnymi (&1). Według przyjętej przez autorkę definicji prof. S. Karolaka, rzeczownik konkretny charakteryzuje się absorpcją jednej pozycji argumentowej.
Autorka pokusiła się o dalsze rozróżnienia; a mianowicie pomiędzy rzeczownikami absorbującymi argument obiektowy, rzeczownikami absorbującymi argument propozycjonalny (&2) i w końcu takimi, które absorbują argument ze swojej struktury semantycznej inherentnej (&3). Korzystając z tych rozróżnień, autorka mogła przedstawić adekwatną analizę relacji semantyczno-syntaktycznej istniejącej pomiędzy członem konstytutywnym i jego adnominalnymi określnikami.
W języku francuskim i włoskim zasadniczym problemem pojawiającym się podczas opisu grupy imiennej abstrakcyjnej jest rodzajnik. Równie ciekawym zagadnieniem jest zbadanie czy rzeczowniki abstrakcyjne mogą występować w liczbie mnogiej. Wybór rodzajnika określonego lub nieokreślonego oraz możliwość przyjmowania liczby mnogiej zależy od kombinacji wielu czynników. Zależy od tego czy dana grupa jest użyta realnie czy wirtualnie (&4), od tego czy jest nuklearna czy derywowana (&5) oraz od tego jaki typ predykatu funduje te grupę (&6). Główna reguła użycia rodzajnika zależy od zupełności lub niezupełności grupy nominalnej. Została ona zilustrowana wieloma przykładami (& 7,8 i 9).
W drugim rozdziale swojej pracy autorka przeprowadziła analizę pozycji adnominalnej. Mogą w niej występować rzeczowniki poprzedzone rodzajnikiem określonym, rodzajnikiem nieokreślonym, rzeczowniki nie poprzedzone żadnym rodzajnikiem oraz przymiotniki odrzeczownikowe. Pominięto inne rodzaje określników.
Rzeczą szczególnie interesującą było pytanie w jakim stosunku występują wymienione określniki adnominalne: czy pozostają w opozycji, czy też mogą alternować.
W tym celu autorka porównała funkcjonowanie przydawki przymiotnej i rzeczownej (&1). Doszła do wniosku, że przymiotnik odrzeczownikowy charakteryzuje się brakiem autonomii syntaktycznej: będąc predykatem, może się jedynie odnosić do innego predykatu. W konsekwencji, nie może on uzupełnić syntagmy, w której występuję. Jest to jego użycie właściwe. Jedynie sekundarnie, przymiotnik odrzeczownikowy może zinterpretować pozycje argumentowa otwartą przez człon konstytutywny syntagmy. Spełnia on te funkcje dopiera wtedy, gdy żaden inny element językowy, n.p. rzeczownik, nie znajduje się w tej pozycji argumentowej. Użycie właściwe i sekundarne, (to ostatnie zwane jest również kontekstualnym), przymiotnika odrzeczownikowego zostało przedstawione w &2.
Przymiotnik w użyciu właściwym charakteryzuje się istnieniem zmiennej predykatowej w swojej strukturze semantycznej inherentnej. Dla jej oznaczenia użyto symbolu "jak", który ma podkreślić jej relacyjny charakter. Przymiotnik w użyciu właściwym składa się zatem z pojęcia w nim zawartego ( A(«x») ) oraz z implicytnego predykatu relacyjnego (R). Jego strukturę inherentną można przedstawić w następujący sposób:
R + A(«x»)
gdzie A oznacza stała predykatowa, «x» absorpcje pozycji argumentowej.
Przymiotnik w swym użyciu sekundarnym nie zawiera tego predykatu relacyjnego w strukturze inherentnej.
Jeśli chodzi o determinacje grupy N+Przymiotnik, jedynie przymiotnik użyty kontekstualnie może uzupełnić grupę nominalną.
Możliwość alternacji przydawki rzeczownej z przymiotną zmusza do zadania sobie pytania: który człon syntagmy alternuje z przymiotnikiem? Jest to albo rzeczownik niepoprzedzony żadnym rodzajnikiem (N2) albo rzeczownik poprzedzony rodzajnikiem (N3). Przymiotnik może alternować z członem N2, jeśli Jest zablokowane jego użycie sekundarne. Alternacja przymiotnika z członem N3 jest możliwa w wypadku gdy jest on powołany do uzupełnienia syntagmy z braku innego bardziej samodzielnego syntaktycznie elementu językowego, jakim jest rzeczownik.
Autorka opisała warunki jakie należy spełnić, aby nastąpiła alternacja oraz podała wiele przykładów z literatury i prasy francuskiej i włoskiej, które ilustrują proponowane reguły alternacji (&5 i 8). To samo uczyniła w wypadku braku alternacji (&6 i 7).
Kończąc, autorka chciała podkreślić ważkość omawianych zagadnień, co wnioskuje z ich pomijania w gramatykach jeżyka francuskiego i włoskiego. Zarówno problem wyboru rodzajnika przed rzeczownikiem abstrakcyjnym jak aktualne zagadnienie użycia przymiotników odrzeczownikowych jest szczególnie ważne dla Polaków - studentów romanistyki.