Praktyka rozwojowa w wychowaniu małego dziecka

Abstract

Dla celów niniejszego opracowania wyróżniono za M. Żebrowską trzy podstawowe kryteria rozróżniania okresów rozwojowych dziecka: - sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez dziecko otaczającej rzeczywistości, - dominujący rodzaj działalności dziecka, - specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego. Na podstawie wymienionych kryteriów jako podstawę do dalszych rozważań nad praktyką rozwojową przyjęto następujący podział na okresy w życiu dziecka: - niemowlęctwo: pierwszy rok życia dziecka, - wiek poniemowlęcy: od 1 do 3 roku, - wiek przedszkolny: od 3 do 7 roku, - młodszy wiek szkolny: od 7 do 11 - 12 lat, - wiek dorastania od 11 - 12 do 17 - 18 lat. Najwięcej miejsca i uwagi poświęcono dzieciom od pierwszego do trzeciego roku życia (dziecku trzyletniemu nawet osobny podrozdział 3.3) wychodząc z założenia, że wychowanie dziecka w tym właśnie przedziale wiekowym rzutuje na jakość i poziom jego rozwoju w następnych latach. W rozdziale pierwszym wyjaśniono znaczenie pojęcia właściwości rozwojowych dziecka, zaproponowano program korzystny dla jego rozwoju, omówiono relacje między systemami wychowania w domu i w szkole, podkreślono ważność szacowania postępów w rozwoju dziecka i przydatności zastosowanych technik i środków kształcenia i wychowania jako podstawy planowania dalszych działań adekwatnych do stopnia tego rozwoju i korzystnych dla dziecka. Rozdział drugi poświęcony został podstawowym przesłankom i pożądanym cechom interakcji w relacjach dorosły-dziecko jako warunkom efektywności praktyki korzystnej rozwojowo mającej na względzie dobro dziecka traktowanego jako podmiot, a nie przedmiot działań wychowawczo-dydaktycznych w oparciu o szeroką wiedzę merytoryczną, umiejętności nauczycielskie i walory etyczno-moralne. W rozdziałach trzecim i czwartym przedstawiono uwarunkowania rozwojowe i krótkie charakterystyki dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym pomocne w planowaniu korzystnej praktyki rozwojowej w różnych jej składnikach poparte zestawionymi w ujęciu porównawczym przykładami działań korzystnych i niekorzystnych dla rozwoju. Rozdział piąty poświęcony został wychowaniu rozwojowemu dzieci w wieku przedszkolnym (od trzeciego, czwartego do siódmego roku życia). W rozdziale tym zwrócono szczególną uwagę na stresy i frustracje wynikające ze zmian w życiu dziecka przy przejściu z grupy do grupy w przedszkolu i z przedszkola do szkoły. Dostrzegając negatywny wpływ na dziecko wszelkich zmian w jego życiu zaproponowano działania, które powinny pomóc wychowawcom, jeśli nie w całkowitej likwidacji, to przynajmniej w osłabieniu skutków niekorzystnych stanów emocjonalnych towarzyszących tym zmianom, a spowodowanych nowymi, nierzadko przykrymi dla dziecka, sytuacjami i okolicznościami. W rozdziale szóstym poświęconym uwarunkowaniom rozwojowym i uczeniu się dzieci w wieku wczesnoszkolnym (klasy I- III) podkreślono szczególnie uwydatniające się w tym okresie życia różnice indywidualne między dziećmi i zaproponowano - uwzględniając te różnice - szeroki dobór zintegrowanych działań korzystnych rozwojowo uzupełniając, podobnie, jak to miało miejsce w rozdziałach poprzednich, partie teoretyczne przykładami praktyki korzystnej i niekorzystnej. W rozdziale ostatnim, siódmym, wskazano na ważność wychowawczej świadomości rodziców i wagę odpowiedzialności za jakość rozwoju dziecka ciążącą na nauczycielach oraz przedstawiono sposoby popularyzacji wśród rodziców, opiekunów, wychowawców i nauczycieli oraz nadzoru pedagogicznego praktyki korzystnej rozwojowo. Pracę zamyka podsumowanie, w którym zebrano walory praktyki rozwojowej i podkreślono jej niepodważalne znaczenie dla wszechstronnego rozwoju dziecka, głównie ze względu na integracyjny charakter działań dydaktyczno-wychowawczych opartych o znajomość praw rządzących tym rozwojem. W opracowaniu wiele treści pominięto, można je znaleźć w podręcznikach psychologii rozwojowej, klinicznej, wychowawczej i społecznej, w opracowaniach monograficznych i opisach prac badawczych sprawdzonych empirycznie. Zamierzeniem autorki jest zachęcenie, w oparciu o literaturę przedmiotu i doświadczenia własne, do innego, nowego spojrzenia na pracę z dziećmi w różnych okresach ich rozwoju. Być może, że zaprezentowane przykłady i analizy korzystnej i niekorzystnej rozwojowo praktyki pomogą obcującym wychowawczo z dzieckiem w rozwiązaniu przynajmniej niektórych problemów wynikających z tej pracy. Opracowanie adresuję do rodziców i opiekunów, wychowawców i nauczycieli pracujących w żłobkach, przedszkolach i szkołach, w domach małego dziecka i w innych placówkach opiekuńczo-wychowawczych, a także do studentów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz uczniów szkół średnich i pomaturalnych o profilu pedagogicznym, słowem do wszystkich, którzy mają kontakt wychowawczy z dzieckiem w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym i powinni mieć orientację na temat rozwoju dzieci powierzonych ich opiece niezbędną w projektowaniu i realizacji działań rozwojowo korzystnych.