Wielofunkcyjna działalność domów pomocy społecznej dla osób starszych

Abstract

Wzrastająca populacja ludzi starszych stwarza konieczność szerszego zainteresowania się problemami osób w wieku emerytalnym. Polska notuje 10,4% odsetek ludzi starszych (6 mln 100 tys. osób po 60. roku życia), co daje jej 17. miejsce na kontynencie a 20. na świecie. Adaptacja i asymilacja „pokolenia jubilatów" jest niesłychanie utrudniona w chwili, gdy wyraźnie zaznaczają się problemy związane z osamotnieniem i izolacją ludzi starszych, określane jako „nożyce śmierci społecznej". W ucieczce od starości jednostka nie chce pogodzić się z wyrokami losu i, budując własną tożsamość, postrzega siebie jako osobę jeszcze nie starą. To inni są „niepotrzebni", „zużyci". Bardzo często ucieka od roli narzucanej jej przez świat zewnętrzny, odzwierciedlającej społeczne oczekiwania „młodych": człowiek stary jest nieporadny, niesamodzielny, smutny, szary, beznadziejny... Zajmuje miejsce należne sprawniejszym, operatywniejszym, bardziej elastycznym. Jest zbędny, niewygodny i wstydliwie dla młodszych pokoleń kłopotliwy. Schyłek życia jest trudnym i ciężkim etapem, wymagającym częstszych zmagań z lękami, obawami towarzyszącymi starości. W Krakowskiem w domach pomocy społecznej stale przebywa od 3600 do 3700 osób. Do niedawna, poza wypełnianiem funkcji socjalno-opiekuńczych, pracownicy placówek pomocy społecznej nie troszczyli się o zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu mieszkańców powierzonych ich pieczy. Uchwalona w 1923 r. ustawa o pomocy społecznej obowiązywała w prawie niezmienionym kształcie do 1990 roku i nie przewidywała tego typu świadczeń. Transformacja ustrojowa przyniosła troskę o zaspokojenie również potrzeb podmiotowych, społecznych i kulturalnych podopiecznych systemu pomocy społecznej. Podjęta w pracy problematyka ma przynieść odpowiedź na pytanie: jak funkcjonują domy pomocy społecznej, czy w placówkach występuje świadome i kompetentne wsparcie geragogiczne? Wyrażać się ono powinno w intencjonalnym wspieraniu jednostki w jej adaptacji do warunków domu pomocy społecznej (DPS-u), uwalnianiu od poczucia permanentnej zależności od osób i czynników zewnętrznych, zaspokajaniu potrzeb, wyzwalaniu i podtrzymywaniu aktywności, kreowaniu i rozwijaniu zainteresowań, tworzeniu „przyjaznego" klimatu społecznego w ośrodku pobytu, podmiotowym traktowaniu podopiecznych itp. Badania prowadzono na przestrzeni lat 1995-1997 w 17 domach pomocy społecznej dla osób starszych i przewlekle chorych z terenu woj. krakowskiego, z czego 13 było ośrodkami rządowymi, 3 należały do organizacji pozarządowych, 2 były prywatną własnością osób fizycznych i prawnych. Przebywało w nich 1865 osób, spośród których badaniami objęto 191 mieszkańców. Gromadząc materiał badawczy zastosowano procedurę metodologiczną typu eksploracyjno-diagnostycznego oraz wprowadzono swoisty eklektyzm metodologiczny: obok metod i technik pozytywistycznych, posłużono się także badaniami dialogowymi i wywiadami narracyjnymi, wywiedzionymi ze strategii fenomenologicznej. Ponadto posłużono się arkuszem obserwacji uczestniczącej oraz poddano wnikliwej analizie dokumenty, tak zastane, jak i będące indywidualnymi wytworami respondentów (prace plastyczne, wiersze, listy, pamiętniki). Dla ułatwienia późniejszych analiz wprowadzono symbole (typ A i B) oznaczające profil danego ośrodka. Pełną nazwę Dom Pomocy Społecznej zastąpiono skrótem „DPS". Każdy spośród poddanych badaniom ośrodków otrzymał numer, wyrażony rzymską liczbą. Do typu A zaliczono domy dla osób starych i przewlekle chorych. Są nimi: DPS im. L.A. Helclów (I), DPS im. św. Antoniego z ul. Krowoderskiej (II), DPS z ul. Radziwiłłowskiej (III), DPS im. Św. Brata Alberta z ul. Zielnej (obecnie ul. Nowaczyńskiego) (IV), DPS im. A. Żychowskiego z ul. Łanowej 43a (V), DPS przy ul. Łanowej 39 (VI). DPS w Batowicach (VII), DPS w Pcimiu (VIII) oraz Prywatny Dom Opieki „Senior" w Swoszowicach (XVI) i Dom Księży Chorych również w Swoszowicach (XVII). Do typu В zaliczono ośrodki dla rencistów i emerytów, czyli DPS z os. Sportowego (IX), DPS „Seniora - Naftowca" z ul. Kluzeka (X), DPS znajdujący się przy ul. Praskiej (XI), DPS z Karniowic (XII), DPS Sióstr Służebniczek Starowiejskich Najświętszej Marii Panny w Podgórkach Tynieckich (XIII) i DPS Dom Słonecznej Jesieni - Caritas w Biskupicach (XIV) oraz DPS „Biały Potok - Kombatant" w Trzemeśni (XV). Dane obrazuje tabela 1. Liczbę mieszkańców poszczególnych DPS-ów, z uwzględnieniem profilu placówki i płci respondentów oraz procentowego wskaźnika proporcji badanych do generalnej populacji osób po 60. roku życia ukazuje tabela 2. Zamierzeniem autorki jest prezentacja aktualnego systemu i wielofunkcyjnej działalności instytucjonalnej pomocy społecznej, jakości życia jego najstarszych podopiecznych, rozpoznanie poziomu potrzeb człowieka starszego, przedstawienie propozycji optymalizacji funkcjonowania placówek.