Zabawy badawcze dzieci w przedszkolu

Abstract

W wyniku badań przeprowadzonych przez Zofię Topińską w latach pięćdziesiątych, do treści programu wychowania przedszkolnego włączono w Polsce zabawy badawcze, traktując je jako podstawową formę rozwijania w przedszkolu własnej aktywności dziecka. W zabawach badawczych dziecko operuje, manipuluje przedmiotami, dociera do źródeł różnych zjawisk z zakresu przyrody nieożywionej. Doznaje przy tym różnych wrażeń zmysłowych. Poprzez własne badanie zaspokaja potrzebę poznawczą, rozszerza swe doświadczenie. Jednakże dotychczas ten rodzaj zabaw nie przyciągnął szczególnej uwagi badaczy. Zachodzi zatem konieczność teoretycznego opracowania problemu, m.in. zdefiniowania zabawy badawczej, wyodrębnienia jej rodzajów i etapów rozwoju w okresie przedszkolnym. Teoretyczne opracowanie zabaw badawczych stanowiło by podstawę do zaproponowania metod kierowania wychowawczego tą dziedziną aktywności dziecka. W praktyce wielu nauczycieli przedszkoli zaniedbuje czas przeznaczony na czynności dowolne dzieci, koncentrując się zbyt mocno na zajęciach dydaktycznych. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest na pewno brak opracowań, które mogłyby stanowić dla nauczycieli inspirację sposobów wykorzystywania spontanicznych zabaw badawczych dzieci do celów wychowawczo-dydaktycznych. Dlatego podjęcie monograficznego opracowania zabaw badawczych należy do pilnych zadań naukowych, stanowi ono bowiem nowość zarówno z punktu widzenia teorii, jak i praktyki pedagogicznej. W niniejszej pracy przedstawiono teoretyczną analizę zabaw badawczych dzieci opartą na zebranych protokołach obserwacji tego rodzaju zabaw z 35 oddziałów dzieci w wieku 3;2 - 7;1 lat, przedszkoli wiejskich, miejskich i małych miast. Ponadto podano propozycje inspirowania zabaw badawczych w toku zajęć organizowanych dla całej grupy dzieci. Praca składa się z dwóch części: teoretycznej i empirycznej. Część teoretyczna zawiera trzy rozdziały. W pierwszym rozdziale problem zabaw ujęty jest w świetle dotychczasowych opracowań teoretycznych psychologicznych, pedagogicznych, socjologicznych i filozoficznych. Dokonany jest również przegląd niektórych klasyfikacji rodzajów zabaw w aspekcie ich związku z zabawami badawczymi. W rozdziale drugim zaprezentowano definicję zabawy badawczej oraz dokonano jej analizy, zwrócono uwagę na związek zabawy badawczej z zabawą manipulacyjną i konstrukcyjną określając również jej źródło. Przedstawiono próbę ukazania ewolucji zabawy badawczej, którą szczególnie związano z rozwojem myślenia dziecka 3-7-letniego. Ponadto ukazano wartości wychowawcze swobodnych i inspirowanych zabaw badawczych. Rozdział trzeci zawiera metodykę badań własnych, a więc przedmiot i problematykę pracy, miejsce, czas, organizację i przebieg badań oraz sposób opracowania materiału badawczego. Dokonano także charakterystyki podstawowych metod i technik badawczych zastosowanych w pracy. Część empiryczna zawiera trzy dalsze rozdziały. Rozdział czwarty jest analizą 540 protokołów zabaw badawczych dzieci w przedszkolu. Wyodrębniono rodzaje zabaw ze względu na ich treść poznawczą oraz etapy rozwoju w każdym z tych rodzajów zabaw. W rozdziale piątym dokonano podsumowań na temat kierowania zabawą badawczą w działalności wychowawczej przedszkola na podstawie 100 ankiet przeprowadzonych wśród nauczycieli przedszkoli. Kolejne podrozdziały dotyczą rozumienia przez nich istoty i znaczenia oraz zasad metodycznych kierowania tym rodzajem zabaw. Ponadto zaprezentowano w tym rozdziale przykłady inspirowania zabaw badawczych dzieci 6-letnich oraz zasady metodyczne kierowania tym rodzajem zabaw. Na końcu dokonano podsumowania i wysunięto wnioski z badań.