Adaptacyjny mikrokomputerowy system kontroli wiedzy studentów

Abstract

Kontrola wiedzy jest nieodłącznym elementem procesu dydaktycznego. Jest ona przedmiotem zainteresowania zarówno ze strony nauczycieli akademickich, jak i studentów. Tym pierwszym dostarcza informacji o stopniu realizacji celów kształcenia, stanowiąc podstawę sterowania procesem dydaktycznym i korekcji własnych poczynań, pozwala także określić stopień opanowania wiedzy przez poszczególnych studentów. Dla studentów zaś kontrola jest źródłem poznania efektów własnej pracy, pozwala wykryć braki w opanowaniu materiału, jest czynnikiem wspierającym gotowość do systematycznego zdobywania wiedzy, jest wstępem do samokontroli i samooceny. Badaczom właściwości procesu dydaktycznego kontrola dostarcza informacji o efektach wprowadzenia nowych metod nauczania, nowych programów, podręczników czy technicznych środków kształcenia. Kontrola jest również niezbędna z uwagi na potrzeby społeczne. Ilekroć bowiem społeczeństwo tworzy instytucje mające służyć określonym celom, chce wiedzieć, czy i w jakim stopniu instytucje te wywiązują się z powierzonych im zadań. Kontrola pedagogiczna musi więc dostarczać informacji o efektywności współczesnej szkoły wyższej. Kontrola jest zatem przedmiotem zainteresowania wielu osób. Unowocześnianie całego procesu dydaktycznego wymaga modernizacji także i jednego z jego podstawowych ogniw - procesu kontroli. Poszukuje się przy tym takich metod kontroli, które nie zakłócając procesu kształcenia, dostarczałyby jednocześnie o nim jak najwięcej obiektywnych informacji. Chodzi tu o metody ekonomiczne, a więc tanie, łatwe w stosowaniu, umożliwiające w krótkim czasie sprawdzenie wiedzy dużej liczby studentów. Dalszymi cechami, którymi powinny się charakteryzować nowoczesne metody kontroli wiedzy są: wskazywanie zakresu i jakości posiadanej wiedzy-oraz luk i braków, odzwierciedlanie operacji umysłowych towarzyszących rozwiązywaniu problemów, określenie operatywności sprawdzanego zasobu wiedzy, eliminacja lęku oraz innych szkodliwych emocji i sprzeczności tkwiących w procesie kontroli, wreszcie - obiektywność i instruktywność, czyli umotywowanie wyników kontroli. Żadne ze znanych współcześnie metod i środków kontroli nie spełniają wszystkich wymienionych tu postulatów. Stąd też rodzi się pytanie: czy jest możliwe opracowanie takiego środka kontroli wiedzy studentów, który posiadałby możliwie wiele z przytoczonych powyżej cech? W praktyce pytanie to jest równoważne problemowi: czy można skonstruować system kontroli wiedzy, który przy minimalnym czasie trwania dostarczałby jak najwięcej obiektywnych informacji o procesie dydaktycznym, spełniając jednocześnie warunek prostoty obsługi i kryterium ekonomiczności? Skonstruowany przez autora adaptacyjny mikrokomputerowy system kontroli wiedzy studentów jest próbą udzielenia pozytywnej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Nie chodzi przy tym o stworzenie "bezdusznej maszyny o dużej galanterii technicznej", lecz przeciwnie - system kontroli wiedzy powinien być jak najpełniej nasycony ideami szeroko pojętego humanizmu. Nowość prezentowanego rozwiązania polega na tym, że system umożliwia przygotowanie procesu kontroli (opracowanie pytań, określenie sposobu przeprowadzenia egzaminu), a następnie - działając w sposób adaptacyjny - realizuje zarówno proces kontroli, jak i kompleksową obróbkę i analizę wyników tego procesu. Adaptacyjny mikrokomputerowy system kontroli wiedzy studentów jest rezultatem poszukiwań rozwiązań dydaktyczno- technicznych, integrujących tradycyjne maszyny egzaminacyjne z nowoczesnym środkiem, jakim jest mikrokomputer. W porównaniu ze sztywnymi programami, realizowanymi przez tradycyjne maszyny egzaminacyjne, system mikrokomputerowy cechuje się bardzo wysoką elastycznością, odpornością na błędy użytkowników, prostotą obsługi. Prostota obsługi jest ważną cechą systemu. Maszyna egzaminacyjna nie może bowiem wymagać wykonywania zbyt wielu czynności manipulacyjnych, odwracających uwagę od treści dydaktycznych. Bardzo istotną zaletą - z ekonomicznego punktu widzenia - jest fakt, że system - będąc zbiorem programów (software) - może być powielany bez zwielokrotniania kosztów. Cechy tej nie mają żadne inne maszyny egzaminacyjne, które - będąc sprzętem (hardware) - wymagają ponadto konserwacji, części zapasowych itp. Wszystkie zagadnienia związane z projektowaniem, realizacją oraz weryfikacją adaptacyjnego systemu kontroli wiedzy przedstawione zostały w pięciu rozdziałach. W rozdziale pierwszym sprecyzowane zostało pojęcie kontroli i oceny, przedstawiono funkcje kontroli i oceny we współczesnej szkole wyższej oraz ukazano ewolucję funkcji kontroli od Platona do czasów współczesnych. W tym samym rozdziale podjęto próbę określenia miejsca adaptacyjnego mikrokomputerowego systemu kontroli wiedzy w procesie dydaktycznym. Stąd też wynikła konieczność przedstawienia form, metod i środków kontroli ze szczególnym uwzględnieniem maszyn egzaminacyjnych. Rozdział drugi poświęcony został przedstawieniu podstawowych pojęć i założeń projektowych adaptacyjnego systemu kontroli wiedzy. Określono tam pojęcie systemu i adaptacji oraz opisano elementy systemu w ich wzajemnym związku. Przedstawiony w niniejszym opracowaniu system kontroli wiedzy wykazuje działanie adaptacyjne w odniesieniu do poziomu wiadomości, umiejętności i nawyków, samego procesu kontroli oraz indywidualnych własności umysłowych i psychofizycznych poszczególnych studentów. Prezentacja metod realizacji mechanizmów poszczególnych rodzajów jest treścią dwóch kolejnych rozdziałów (trzeciego i czwartego). W rozdziale czwartym przeprowadzono również dyskusję zastosowanych w systemie kryteriów i norm ocen. Mikrokomputerowy system kontroli wiedzy oferuje wiele nowych, niemożliwych do zrealizowania w innych systemach rozwiązań. Jednym z nich są sporządzane i wręczane studentom po każdym cyklu kontrolnym protokoły egzaminacyjne. Stanowią one realizację postulatu jawności i konstruktywności ocen. Rolę i zadania protokołów w procesie dydaktycznym omówiono obszernie w tym samym, czwartym rozdziale. Niniejsza książka adresowana jest do wszystkich nauczycieli, którzy interesują się problematyką nowoczesnych metod kontroli wiedzy. Dla tych, którzy zechcą wykorzystać mikrokomputerowy system kontroli wiedzy w realizowanej przez siebie części procesu dydaktycznego, zamieszczono w rozdziale piątym opis użytkowy. Umożliwia on samodzielne posługiwanie się systemem. W celu maksymalnego ułatwienia pracy użytkownikowi system posiada wbudowane instrukcje obsługi oraz mechanizmy sprawdzające poprawność wprowadzanych danych. Komunikacja z systemem odbywa się w wygodnej, dialogowej formie. Książkę kończy podsumowanie, zawierające wnioski końcowe i postulaty dotyczące możliwości rozwoju systemu. Adaptacyjny mikrokomputerowy system kontroli wiedzy studentów, zwany w dalszej części książki AMSKW, został poddany weryfikacji empirycznej, zyskując przychylną opinię zarówno studentów, jak i nauczycieli akademickich. Przeprowadzone badania wykazały wysoką efektywność AMSKW i tym samym jego przydatność w procesie dydaktycznym. Efektywność systemu wyraża się głównie znacznym skróceniem czasu trwania kontroli, przy jednoczesnym zwiększeniu liczby pytań stawianych poszczególnym studentom.