Rozwój systemu gramatycznego u dzieci głuchych

Abstract

Współczesne tendencje kształcenia i wychowania niesłyszących idą w kierunku systemu integracyjnego, który ma włączyć dzieci głuche do zwykłych szkół i placówek oświatowych, celem umożliwienia nauki w gronie słyszących rówieśników. Warunkiem integracji jest, między innymi, uprzednie właściwe stymulowanie rozwoju sprawności językowych, by niesłyszące dziecko mogło funkcjonować w środowisku słyszących. Istota związków między brakiem słuchu a zdolnością werbalnego porozumiewania się i rozumienia systemu języka jest złożona i uwarunkowana wieloma czynnikami. Bez badań analitycznych, ukazujących rodzaj trudności i rodzaj błędów językowych popełnianych przez dzieci niesłyszące trudno proponować, odradzać bądź zalecać do stosowania określone programy, metody i formy pracy rewalidacyjnej. Dość bogata polska literatura zajmująca się problematyką głuchoty nie zawiera opracowań mowy głuchych w aspekcie językoznawczym. W jej skład wchodzą przede wszystkim prace medyczne, psychologiczne i metodyczne. Podjęcie badań językoznawczych nad rozwojem systemu gramatycznego języka polskiego u dzieci głuchych motywowane było brakiem tego rodzaju analiz w polskiej literaturze z zakresu surdologii. Praca niniejsza jest próbą poznania możliwości rozwoju systemu gramatycznego języka dziecka niesłyszącego uczącego się w szkole dla głuchych. Pewne obszary zjawisk językowych pozostały poza opisem przedstawionym zresztą w pracy w sposób zamierzony. Pominięte zostały badania nad warstwą fonetyczno-fonologiczną języka niesłyszących, przyjęto bowiem jako pewnik twierdzenie E.H. Lenneberga (1980, s.207), iż rozwój języka u dziecka jest zupełnie niezależny od umiejętności artykulacyjnych; wiadomo zaś, iż u dziecka pozbawionego słuchu język przejawiający się w wypowiedziach ustnych będzie zawsze zaburzony. Złożoność przedmiotu badań sprawiła, iż nie formułowano hipotez zakładających związek określonych zmiennych z poszczególnymi jednostkami i kategoriami budującymi język. Prezentowane w pracy badania przeprowadzono w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Głuchych w Krakowie. Badania, w zamierzeniu porównawcze, przeprowadzono również w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Głuchych w Wejherowie. Ze względu na ograniczenia wydawnicze, a także w związku z powtarzaniem się rodzaju błędów i trudności w rozumieniu systemu gramatycznego języka polskiego, zrezygnowano z przedstawienia ich w pracy. Ze względu na ograniczenia wydawnicze zmuszona byłam również zrezygnować z przedstawienia w pracy serii badań sondażowych (prowadzonych przez rok i poprzedzających trzyletni okres badań właściwych), które zawierały informacje na temat umiejętności werbalizacji przez niesłyszących uczniów klas V-VIII spostrzeżeń wzrokowych, rozumienia stosunków określanych przy pomocy przyimków (porównanie z badaniami L. Geppertowej), znajomości liczby mnogiej rzeczowników oraz rozróżniania poszczególnych części mowy. Z podobnych przyczyn nie przedstawiono w pracy aneksu, który zawierał przykłady zajęć dydaktycznych w kl. III, przykłady kształtowania rozumienia (na podstawie obrazków) znaczeń gramatycznych i semantycznych wyrazów oraz rozumienia budowy zdania i szyku wyrazów w zdaniu, przykłady kart z rysunkowego zeszytu ćwiczeń a także obrazki i historyjki obrazkowe wykorzystane w sprawdzianach.