Dzieje Zawichostu od początków XIX wieku

Abstract

Podstawowym celem rozprawy było ukazanie historii miasta w okresie, który obfitował w wiele ważnych, a zarazem dramatycznych wydarzeń. Czasy te nie były dotychczas przedmiotem odrębnych i pogłębionych badań. Rys historyczny przemian dokonujących się na terenie ośrodka i życia jego mieszkańców, został przedstawiony w oparciu o niewykorzystane dotąd źródła archiwalne. Materiał ten przybliża losy Zawichostu na tle rozgrywających się wydarzeń epoki i skomplikowanych procesów społeczno - gospodarczych.

Zawichost-położony 17 km na północny wschód od Sandomierza, należy do naj-starszych ośrodków grodowo-miejskich Małopolski. Już w okresie wczesnego śre-dniowiecza, funkcjonował w Zawichoście-Podgórzu ważny gród datowany na przełom VIII i IX wieku. W okresie tworzenia struktur państwa polskiego w II połowie X wieku, osadnictwo przeniosło się w rejon wzgórza nadwiślańskiego, gdzie istniał zapewne gród i powstały pierwsze świątynie. Rozwój Zawichostu był ściśle związany z poło-źeniem grodu, a później miasta na lewym wysokim brzegu Wisły i funkcjonującą w tym miejscu wiślaną przeprawą. Znaczenie ośrodka podnosiła możliwość kontroli szlaków ruskich i ziem późniejszej Lubelszczyzny. Nadanie prawa magdeburskiego osadzie, przez księcia Bolesława Wstydliwego, nastąpiło najprawdopodobniej po I najeździe tatarskim w 1241 roku. W tym czasie, dzięki opiece książęcej ufundowany został w Zawichoście klasztor klarysek. Na przełomie XIII i XIV wieku funkcjonowały tu trzy parafie: przy kościele Wniebowzięcia N.M.P, św. Maurycego i św. Trójcy. Zawichost był w tym okresie siedzibą kasztelana, a następnie starosty zawichojskiego. Pozycję Zawichostu wzmacniała rola w administracji kościelnej, jako siedziba archi-diakona. W okresie wczesnonowożytnym Zawichost nie był w stanie konkurować z rozwijającym się prężnie Sandomierzem i Opatowem, ale stał się punktem skupu zboża i ważnym portem nadwiślańskim. Odgrywał też istotną rolę w sieci drożnej Rzeczpospolitej, jako węzeł drogowy w kierunku Rusi i Litwy, a wewnątrz państwa kontrolował szlaki ku Wielkopolsce i na Śląsk. Rozwój ośrodka ograniczał w dużym stopniu jego status własnościowy, ponieważ centrum miejskie Zawichostu należało do klasztoru krakowskich klarysek, natomiast zamek i przyległe do niego grunty stanowiły własność królewską. Ostateczny upadek miasta nastąpił w czasach wojny ze Szwecją /1655-1660/, a dopełnieniem nieszczęść był tragiczny pożar z 1666 roku. Możliwości powolnej odbudowy pojawiły się na początku XVIII wieku, kiedy w wyniku zabiegów miejscowych starostów, powstało konkurencyjne miasto Prosperów, zamieszkałe przez Żydów. Gmina żydowska rozwijała się systematycznie przez całe XVIII stulecie, co ożywiło też gospodarkę starego Zawichostu. Symboliczne znaczenie miała inkorporacja Prosperowa do Zawichostu w 1820 roku, w wyniku czego powstała silna gmina miejska odgrywająca znaczącą rolę wśród miast Sandomierszczyzny w XIX wieku.

This Ph.D. dissertation deals with the history of the town of Zawichost until the 19th century. It is based on hitherto unused archival materials, mostly from the church archives, but materials from state archives are also used. The source base is rich and merits further research. This thesis places the lives of the town's inhabitants in the context of historical developments of the time. Discussion of economic position of the town and its inhabitants is central to the thesis, since it is that position that determined the role of the town in the region.

Summary:

Zawichost lies 17 km north-east of Sandomierz, and is one of the oldest urban centers in Małopolska. There is evidence of existence of early city structures dating back to the turn of the 8th and 9th centuries. During the first half of the 10th century, when the structures of the polish states were being created, the settlement moved upstream to hills near the Vistula river, where first urban structures were laid, along with first churches. The development of the town was strictly related to its location on the left bank of the river, which connected the town with trade routes in Rus and later the Lublin region. The town most likely received the Magdeburg law in the aftermath of the Tartar invasions in 1241. At that time there is already a convent of Poor Clares founded and supported by Duke Bolesław Wstydliwy. At the turn of the 13th and 14th centuries there were already three parish churches: The Assumption of the Virgin, St. Mauritius, and the Holy Trinity. The town also had a castellan and a starosta. The town's position was strengthened y its connections to the church administration, since it was the seat of the archdeaconate. Later on, due to the competition from Sandomierz and Opatów, Zawichost lost prominence, but remained a grain trading spot, a port, and a hub of roads from Rus and Lithuania to Wielkopolska and Silesia.

Legally the town was divided. The center belonged to the convent of Poor Clares and the castle and lots nearby to the Crown. The collapse of the town was brought by the Swedish wars (1655-1600), with a final end resulting from a 1666 fire, from which Zawichost never recovered. Attempts at reconstruction took place in the 18th century, when a private town Prosperów was founded and settled by Jews, supporting the economy of Zawichost. In 1820, Prosperów was incorporated into Zawichost.