Przyswajanie materiału gramatycznego z wykorzystaniem ćwiczeń tłumaczeniowych w procesie nauczania języka rosyjskiego w szkole średniej

Abstract

Przedmiotem niniejszej rozprawy jest optymalizacja przyswajania materiału gramatycznego z wykorzystaniem ćwiczeń tłumaczeniowych w procesie nauczania języka rosyjskiego jako obcego w szkole średniej. Praca składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia, bibliografii oraz załączników. Problemy nauczania gramatyki rosyjskiej w myśl tradycyjnych metod glottodydaktycznych (metoda gramatyczno- tłumaczeniowa, metoda bezpośrednia, metoda audiolingwalna, metoda kognitywna, podejście komunikacyjne) oraz metod stosowanych w nauczaniu języka rosyjskiego w Polsce w latach 1950—2010 (metoda kombinowana, metoda aktywna, metoda sytuacyjna, metoda reproduktywno-kreatywna, podejście komunikacyjno-czynnościowe) przedstawiono w rozdziale pierwszym. Zwrócono w nim uwagę na fakt, że podejście do nauczania gramatyki zmieniało się wraz z pojawianiem się nowych metod nauczania języków obcych. W rozdziale tym przedstawiono koncepcje czołowych polskich glottodydaktyków specjalizujących się w nauczaniu języków obcych - W. Martona, H. Komorowskiej, W. Pfeiffera, M. Stawny, J. Sylwestrowicza, E. Zawadzkiej oraz w nauczaniu języka rosyjskiego -M. Dziekońskiego, D. Dziewanowskiej, W. Gałeckiego, L. Grochowskiego, Z. Harczuka, J. Henzla, S. Karolaka, P. Nomańczuka, Z. Skrundowej, O. Spirydowicza, W. Woźniewicza, T. Wójcika. W rozdziale tym przytoczono również istniejące definicje pojęcia gramatyka, przedstawiono zasady prezentacji materiału gramatycznego, jego utrwalania i wdrażania do praktyki językowej, a także systemy ćwiczeń gramatycznych. Omówiono tu ponadto szereg zagadnień szczegółowych dotyczących, m.in., trudności polskich uczniów w zakresie opanowywania materiału gramatycznego, korekcji błędów, oceny wyników nauczania gramatyki z punktu widzenia nauczycieli praktyków. W rozdziale drugim omówiono rolę języka ojczystego w procesie opanowywania języka rosyjskiego jako obcego. Przedstawiono tu zarówno poglądy zwolenników stosowania języka ojczystego (przedstawiciele metody gramatyczno- tłumaczeniowej i kognitywnej), jak i krytyków (przedstawiciele metody bezpośredniej i audiolingwalnej) oraz glottodydaktyków, którzy zajmują umiarkowane stanowisko w tej kwestii (przedstawiciele podejścia komunikacyjnego). W rozdziale tym przeanalizowano także zjawiska interferencji i transferu językowego i przedstawiono wyniki badań dotyczących tej kwestii przeprowadzone przez polskich glottodydaktyków (J. Arabski, A. Doros, L. Grochowski, Z. Harczuk, J. Henzel, K. Iwan, S. P. Kaczmarski, H. Komorowska, I. Kurcz, S. Łużny, W. Marton, Z. Skrundowa, A. Szulc, T. Wójcik). Szczególną uwagę zwrócono na zasadność stosowania w procesie przyswajania języka obcego ćwiczeń tłumaczeniowych. Rozdział trzeci zawiera analizę programów i podręczników szkolnych przeznaczonych do nauki języka rosyjskiego na poziomie podstawowym (Bom u ми, Как дела, Новьіе встречи, Зкспедиция). Analizy ogólnej dokonano w ujęciu tabelarycznym z uwzględnieniem pytań kontrolnych. Analiza szczegółowa zaś, przedstawiona w sposób opisowy, dotyczyła zagadnień doboru materiału gramatycznego, sposobu jego prezentacji oraz rodzajów ćwiczeń gramatycznych zawartych w tych podręcznikach z wyselekcjonowaniem ćwiczeń tłumaczeniowych. Opis eksperymentu dydaktycznego oraz opracowaną koncepcję ćwiczeń tłumaczeniowych wykorzystywanych w nauczaniu materiału gramatycznego w grupach eksperymentalnych przedstawiono w rozdziale czwartym niniejszej pracy. Badaniem objęci byli uczniowie klas I-III liceum ogólnokształcącego w latach 2009-2013. W trakcie trwania eksperymentu dydaktycznego w grupach eksperymentalnych testowaniu poddano 103 uczniów, w grupach kontrolnych zaś - 106. Koncepcja nauczania gramatyki z wykorzystaniem ćwiczeń tłumaczeniowych zakładała, że komponent lekcji zawierający czynnik eksperymentalny (ćwiczenia tłumaczeniowe) będzie wprowadzany systematycznie wyłącznie w grupach eksperymentalnych i będzie dotyczyć całego materiału gramatycznego przewidzianego w programie nauczania języka rosyjskiego dla szkół ponadgimnazjalnych. Opracowane ćwiczenia tłumaczeniowe korelowały także z materiałem leksykalnym przerabianym na lekcjach języka rosyjskiego. Ćwiczenia tłumaczeniowe wprowadzano w różnych fazach lekcji, na ich wykonanie przeznaczano od 3 do 7 minut. Wyniki testowania wykazały, że uczniowie z grup eksperymentalnych uzyskali wyniki wyższe niż uczniowie z grup kontrolnych. Opracowane ćwiczenia pozytywnie wpłynęły na poprawność językową uczniów, przyczyniły się do wzbogacenia ich zasobu leksykalnego oraz spowodowały wzrost ich motywacji. Badania przeprowadzone do celów niniejszej pracy wykazały, że ćwiczenia tłumaczeniowe optymalizują proces przyswajania materiału gramatycznego na lekcjach języka rosyjskiego w szkole średniej.

The present thesis investigates how the acquisition of grammatical content in the process of teaching Russian as a foreign language in high school can be optimised through the use of translation exercises. The thesis consists of an introduction, four chapters, a conclusion, a bibliography and appendices. The first chapter presents the issues related to teaching Russian grammar with the use of traditional teaching methods (grammar-translation method, the direct method, audio-lingual method, cognitive method, communicative language teaching) as well as methods used in the teaching of Russian as a foreign language in Poland between the years 1950 and 2010 (combined method, active method, situational method, reproductive-creative method, communicative-functional apporach). The chapter emphasises the fact that the approach to teaching Russian grammar was changing with the emergence of new foreign language teaching methods. The chapter presents the arguments of leading Polish language learning experts specialising in foreign language teaching - W. Marton, H. Komorowska, W. Pfeiffer, M. Stawny, J. Sylwestrowicz, E. Zawadzka; as well as those specialising in teaching Russian as a foreign language - M. Dziekoński, D. Dziewanowska, W. Gałecki, L. Grochowski, Z. Harczuk, J. Henzel, S. Karolak, P. Nomańczuk, Z. Skrundowa, O. Spirydowicz, W. Woźniewicz, T. Wójcik. The chapter also presents the existing definitions of the term grammar, the rules for introducing grammatical material, its consolidation and implementation in language practice, as well as systems of grammatical exercises. It moreover discusses a series of specific questions concerning i.a. the difficulties that Polish students face mastering the grammatical material, the question of error correction, and the evaluation of grammar learning outcomes from the perspective of teaching practitioners. Chapter two focuses on the role of the mother tongue in the process of learning Russian as a foreign language, presenting both the views advocating the use of the mother tongue in the language acquisition process (grammar- translation method and cognitive method) and those criticizing it (the direct method and audio-lingual method), as well as those who take a more moderate stance on this matter (communicative language teaching). The chapter also analyses the phenomena of intereference and language transfer and presents the results of studies examining those phenomena made by Polish language teaching experts (J. Arabski, A. Doros, L. Grochowski, Z. Harczuk, J. Henzel, K. Iwan, S. P. Kaczmarski, H. Komorowska, I. Kurcz, S. Łużny, W. Marton, Z. Skrundowa, A. Szulc, T. Wójcik). Here, the question of how valid it is to use translation exercises in the process of foreign language acquisition is considered with particular attention. Chapter three contains the analysis of syllabi and text books designed for teaching Russian as a foreign language at the elementary level (Bom u ми, Как дела, Новьіе встречи, Зкспедиция). General analysis is presented as tabular analysis with control questions. Detailed analysis is, in turn, a descriptive analysis, and concerns mainly the questions of what grammatical material was selected, how it was presented and what types of grammatical exercises were used in the above-mentioned textbooks, with particular focus on translation exercises. Chapter four presents the description of the didactic experiment and the specifically designed translation exercises used in the teaching of grammatical material to study groups. The study was based on a group of high school students from grades 1 to 3, and carried out between the years 2009 and 2013. During the didactic experiment, 103 students were tested in experimental groups, and 106 in control groups. The concept of teaching grammar with the use of translation exercises assumed that the lesson component containing the experimental factor (the translation exercise) was to be regularly introduced only in experimental groups, and that the experimental factor was to regard the full grammatical content from the upper-secondary school Russian language syllabus. The grammar translation exercises designed for the experiment also correlated with the lexical content covered during the Russian language lessons. The translation exercises were introduced at various stages of the lesson and took from 3 to 7 minutes to complete. The test results showed that students from experimental groups achieved results higher than those of the students from control groups. The exercises designed for the experiment had a positive impact on the students' language accuracy, helped enrich their vocabulary resources and increased their level of motivation. The research carried out for the purposes of this thesis demonstrated that translation exercises optimise the process of acquiring grammatical material during Russian language lessons in high school.