Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Z. 18. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie w pierwszym piętnastoleciu rozwoju 1946-1961

Abstract

Wyższe szkoły pedagogiczne zaczęły kształtować od chwili swego powołania do życia nowe, nieznane przedtem ogniwo w systemie kształcenia nauczycieli w Polsce. Zrodził te uczelnie gwałtowny pęd do oświaty, element składowy rewolucyjnych, socjalistycznych przeobrażeń w Polsce Ludowej, ale koncepcja akademickiej, zawodowej szkoły nauczycielskiej powstała już na fali radykalnego ruchu nauczycielskiego w okresie między wojnami. Koncepcja ta postulowała wyższe wykształcenie nauczycieli wszystkich typów i stopni szkolnych. Opierała się nie tylko na ogólnych, demokratycznych tendencjach ideowych, ale i na podstawach dydaktycznych, powiązanych z kolei z rozwojem nauki i z narastaniem wiedzy, która musiała wchodzić do programów szkolnych. Powstawanie nowego typu akademickich szkół nauczycielskich w różnych krajach europejskich „podpierało” niewątpliwie koncepcję takiej wyższej uczelni w Polsce. Rozdział pierwszy niniejszej publikacji informuje szczegółowo, jak koncepcja takiej właśnie uczelni nauczycielskiej realizowała się w życiu, jak przed wyższymi szkołami pedagogicznymi zjawiały się nowe zadania, przydzielone przez władze oświatowe, ale przede wszystkim narzucane przez rozwój sytuacji w życiu szkoły w Polsce Ludowej, przez zmiany zachodzące w obrębie samego nauczycielstwa. Z chwilą uzyskania praw do nadawania stopni magisterskich, wyższe szkoły pedagogiczne wyrosły w opinii tych, którzy nie zdawali sobie sprawy z kadrowej sytuacji szkolnictwa, ze stojących przed nimi zadań ogólno-oświatowych — do roli niebezpiecznych i niepotrzebnych konkurentów uniwersytetów, dublujących ich rolę. Rozpoczął się atak na samą koncepcję szkół, powstały plany likwidacji, przeprowadzone w Warszawie i Łodzi, a nie zrealizowane w Krakowie. Później próbowano atakować ogniwo najsłabsze (Opole); tak wielką była niecierpliwość tych, którzy młode, nieokrzepłe organizmy porównywali ze stanem kadrowym i osiągnięciami naukowymi przodujących uniwersytetów, wyciągając stąd jakże łatwe, ale przez to nic nie znaczące wnioski. Nabrzmiewające trudności kadrowe w szkolnictwie, olbrzymie zadania, które przed nim stawiała reforma szkolna, przekonały władze oświatowe do tego narzędzia podstawowej wagi, którym w toku reformy oświatowej muszą się stać wyższe szkoły pedagogiczne. Uchwały XI Plenum КС PZPR utwierdziły istnienie oraz funkcje wyższych szkół pedagogicznych, a Ministerstwo Oświaty opracowało projekt rozwoju istniejących i powoływania do życia nowych wyższych uczelni pedagogicznych, jako równoległych z uniwersytetami źródeł dopływu nowych kadr nauczycieli z wyższym wykształceniem. Publikowane w niniejszym wydawnictwie materiały ukazują proces wzrostu krakowskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej, oglądany z różnych punktów widzenia: organizacyjnego, kadrowego, naukowego — ze szczególną uwagą na kształtowanie się nowych dyscyplin naukowych, tj. metodyk nauczania; dalej ukazują proces wzrostu ideowego młodzieży akademickiej oraz jej autonomicznych stowarzyszeń, a także rozwój organizacji partyjnej PZPR. Wydawnictwo pomyślane zostało jako zespół materiałów źródłowych dla przyszłego historyka szkolnictwa i oświaty w Polsce. Utrwalając w druku materiały, w znacznej części dziś już archiwalne, dotyczące wyłącznie jednej uczelni, wydawnictwo ma ambicje reprezentowania typowego rozwoju każdej z istniejących wyższych szkół pedagogicznych w Polsce, ich wzrostu od słabych, zadaniom dydaktycznym i organizacyjnym wyłącznie poświęcanych „szkół” — aż do wielkich organizmów akademickich, o własnym profilu, nie tylko organizacyjnym, ale i o oryginalnym profilu absolwenta, a nawet profesora i pracownika naukowego. Publikacja ukazuje równocześnie miejsce krakowskiej WSP w systemie tychże uczelni w Polsce. Odzwierciedla ona dążenia władz Szkoły, w niewątpliwie uprzywilejowanej sytuacji wielkiego centrum szkół wyższych, jakim jest Kraków, do takiej organizacji wyższej uczelni nauczycielskiej, która oparta na własnych siłach naukowych, w długotrwałym eksperymencie wypracowywała i utrwalała swą własną, oryginalną koncepcję, odpowiadającą żywotnym i palącym potrzebom szkolnictwa i oświaty w Polsce Ludowej. Publikacją tą WSP w Krakowie pragnie uczcić Dwudziestolecie PRL, gdyż Szkoła nasza jest drobnym fragmentem tych wielkich przemian, jakie przyniosła władza ludowa, na ich fali wyrosła, i potrzebom dalszych, socjalistycznych przemian chce służyć. Toteż żywimy nadzieję, że niniejsza księga stanie się poważnym źródłem do dziejów szkolnictwa wyższego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i dostarczy przyszłym badaczom tej dziedziny kultury narodowej, a zwłaszcza historykom szkół pedagogicznych, niezbędnych wskazówek w ich poszukiwaniach.