Francuskie tłumaczenia poezji Adama Zagajewskiego

Abstract

Rozprawa doktorska pt. "Francuskie tłumaczenia poezji Adama Zagajewskiego" jest studium aktu tłumaczenia jako aktu poznania Innego, przeprowadzonym na podstawie analizy francuskich przekładów wierszy poety. Owo poznanie Innego umożliwia tłumaczowi jednocześnie odkrywanie siebie samego, swojej kultury i ukrytego bogactwa własnego języka. Rozprawa ta wiele zawdzięcza pismom A. Bermana, teoretyka wywodzącego się ze szkoły hermeneutycznej, dla którego największym grzechem tłumacza jest przekład etnocentryczny. Praca składa się z dwóch części, z których każda zawiera cztery rozdziały. Część pierwsza dotyczy zagadnień teoretycznych. Część druga przedstawia porównania i analizy istniejących tłumaczeń oraz nasze własne przekłady wybranych utworów Zagajewskiego. W pierwszym rozdziale części pierwszej przywołujemy niektóre twierdzenia uznanych autorów na temat sztuki przekładu, dokonując przy tym próby wykroczenia poza banalną tezę o niemożliwości tłumaczenia. W tym celu przedstawiamy krótki zarys historii przekładu w oparciu o prace H. Meschonnica. Rozważamy także pytanie o to, czy tłumaczenie przynależy do dziedziny sztuki, czy też jest raczej czynnością o charakterze naukowym. Inspiracją dla zawartych tu refleksji były między innymi lektury filozoficzne(Nietzsche, Heidegger, Ricoeur). Treścią drugiego rozdziału są rozważania na temat osoby tłumacza jako pośrednika między autorem i czytelnikiem, pomiędzy językiem obcym i własnym. Zwracamy tu szczególną uwagę na kulturowe, społeczne i psychologiczne uwarunkowania, jakim poddany jest tłumacz. Staramy się przy tym nie przeceniać roli tłumacza-jak to czynił V. Larbaud-ale także uniknąć postawy ciągłej podejrzliwości. Trzy pojęcia zaproponowane przez A. Bermana wydają się mieć istotne znaczenie dla zrozumienia pracy nad przekładem:"pozycja tłumacza", "projekt tłumaczenia" oraz "Horyzont tłumacza". Tematem trzeciego rozdziału jest problem tłumaczenia poezji, często określanej jako nieprzekładalna. Stąd konieczność podjęcia refleksji nad samą poezją ale także jej twórcą. Pomocą w napisaniu tego rozdziału były pisma krytyczne i poglądy E. Etkinda, uważającego, że tłumaczenie poezji jest możliwe. Część rozważań tutaj zawartych jest poświęcona trudnościom, jakich nastręcza przekład liryki polskiej na język francuski. Odwołaliśmy się tu do doświadczeń poetów-tłumaczy. Owocem wszystkich tych poszukiwań jest nasza własna metoda analizy i porównania przekładów. Naszym zamierzeniem podczas pisania tej pracy było spotkanie z poetą poprzez francuskie przekłady jego wierszy. Akt tłumaczenia jest dla nas aktem poznania Innego, ale także samego siebie. To dzięki Innemu tłumacz, spełniając swoje zadanie, odkrywa nieznane bogactwa własnej mowy. Staje on również wobec dramatu języka, który zarazem dzieli i łączy. Chcieliśmy wykazać, że możliwe jest ocalenie i oddanie w tłumaczeniu na język francuski doświadczenia tęsknoty autora, nie zapominając wszakże o tym, że-jak mówi P. Ricoeur-"Tłumaczenie jest działaniem mimo wszystko".

The doctor's thesis "French Translation of Adam Zagajewski's Poetry" is a study of an act of translation as an act of getting to know the Other, carried out by means of an analysis of French translations of the poet's works. By getting to know the Other a translator gest to know himself, his culture and hidden riches of his language. The thesis owes a lot to works of A. Berman, a theoretician from the hermeneutic school, who thought that ethnocentric translation was translator's greatest sin.

The work consist of two parts, each of which contains four chapters. The first part deals with theoretical matters while the other analyses and compares existing translations as well as my own translations of Zagajewski's chosen poems.

The first chapter in the first part quotes some famous authors' statements concerning the art of translation and attempts to go beyond the trivial argument about the impossibility of translation. To do that a brief history of translation is given based on the works of H. Meschonnic. A problem is also considered whether translation belongs to the realm of art or is of a scientific caracter. Some philosophical works by Nietzsche, Heidegger and Ricoeur were me source of inspiration

The second chapters deals with the translator as an intermediary betweem an anthor and a reader, betweem a foreign and a native language. Special attention is paid to cultural, social and psychological conditions of a translator. His role should not beoverstimated (as V.Larbaud did) or unnecessarily undervalued.Three ideas suggested by A.Berman seem of great importance while attemting to understand translating jobs: "translator's position", "translation project" and "translator's horizon".

Problems of translating poetry, often described as "untranslatable", are the subject of the third chapter.

This leads to reflections not only on the poetry itself, but on the poet as well. The chapter is based on the ideas and critical works of E.Etkind who considered it possible to translate poetry. Some difficulties of translating Polish lyrics into French are mentioned here, exemplified by some poets-translators. The result is our own method of analysis and comparison of different translations.

Is was my aim, while writing this thesis, to meet the poet through French translations of his poems.

Through the act of translation we get to know the Other as well as ourselves. It is thanks to the Other that a translator at work discovers unknown riches of his own language. He is also faced with the drama of the language which divides and joins at the same time. I wanted to show that the experience of the author's longing can be saved and expressed in translation, keeping in mind that, according to P. Ricoeur, "Translanting is acting in spite of all".