Pluricentryzm języka niemieckiego w języku prawa karnego Niemiec, Austrii i Szwajcarii

Abstract

Niniejsza rozprawa doktorska podzielona jest na dwie główne części: część teoretyczną i część analityczną. Pierwszy rozdział części teoretycznej przedstawia pojęcie pluricentryzmu języka niemieckiego, jego modele i terminologię. Język pluricentryczny to język z różnymi centrami wzajemnie oddziaływującymi na siebie, gdzie każde z centrów posiada własne normy narodowe, tj. odmiany. Pluricentryzm oznacza, że jeden język ma przynajmniej dwie normy narodowe. Język niemiecki jest językiem oficjalnym w Niemczech, Austrii, Luksemburgu, Szwajcarii, Liechtensteinie, ale także we wschodniej Belgii i południowym Tyrolu we Włoszech, jednakże istnieją tylko trzy odmiany języka niemieckiego: niemiecka, austriacka i szwajcarska. Pojęcie pluricentryzmu jest szczególnie ważne w procesie tłumaczeniowym. Część teoretyczna dotyczy roli pluricentryzmu w dydaktyce, translacji, tekstach paralelnych oraz kodyfikacji odmian języka w słownikach ogólnych i specjalistycznych. W rozdziale pierwszym przedstawiono charakterystykę trzech odmian języka niemieckiego na poziomie ortografii, fonetyki, gramatyki, pragmatyki i leksyki. Ponadto, została także zawarta informacja o wariantach regionalnych, funkcji języka standardowego i jego kodyfikacji. Rozdział drugi koncentruje się na tłumaczeniach. Nacisk położony jest na tłumaczenia specjalistyczne i język specjalistyczny, w szczególności tłumaczenia prawnicze i język prawniczy, który służy za podstawę niniejszej dysertacji. Istotnym elementem w procesie translacyjnym jest pojęcie ekwiwalencji, która pozwala uznać tekst źródłowy i docelowy za równoważne bądź identyczne. Trudności w tłumaczeniu tekstów sprawiają także skupienia terminologiczne. W rozdziale tym została przedstawiona typologia zarówno pojęcia ekwiwalencji, jak i skupień terminologicznych. Część analityczną rozprawy stanowi analiza kodeksów karnych w Niemczech, Austrii i Szwajcarii. Badanie polega na znalezieniu teutonizmów, austriacyzmów oraz helwetyzmów oraz przypisaniu im ekwiwalentów w dwóch pozostałych odmianach, jeśli takie istnieją. Wyniki tej analizy pokazują różnice i podobieństwa pomiędzy odmianami języka niemieckiego na poziomie leksyki. Różnice pomiędzy odmianami stanowią sporą grupę i są przeszkodą w procesie translacyjnym, ponieważ tłumacz musi je znać, aby wykonać poprawnie tłumaczenie. Innym istotnym punktem w niniejszym badaniu jest sprawdzenie stopnia kodyfikacji tych terminów w słownikach i pokazaniu, że nadal pozostaje wiele do zrobienia w kwestii kodyfikacji odmian w słownikach ogólnych i specjalistycznych. Istnieje wiele terminów typowych dla danej odmiany, które nie są oznaczone w słownikach. Brak takiej informacji może być bardzo mylący dla tłumaczy często pracujących ze słownikami, które powinny być dla nich najlepszym wsparciem. Podsumowując, pojęcie pluricentryzmu jest nadal zaniedbywanie w dydaktyce i translacji. Ponadto kodyfikacja odmian w słownikach pozostawia wiele do życzenia, dlatego tak istotnym jest, aby uwrażliwić studentów i potencjalnych tłumaczy na odmiany języka oraz na wykorzystanie w swojej pracy tekstów paralelnych, często bardziej wiarygodnych niż słowniki, które nie zawierają informacji o odmianie, w których dany termin jest stosowany. Rozprawa ta ma na celu zapełnienie luki terminologicznej w odmianach języka niemieckiego w języku prawa karnego oraz ma za zadanie służyć jako pomoc dla tłumaczy zajmujących się językiem prawa karnego. Analiza kodeksów karnych przeprowadzona w niniejszej dysertacji pokazuje, jak wiele różnic istnieje w obrębie jednego gatunku tekstu, jakim jest w tym przypadku kodeks karny Niemiec, Austrii i Szwajcarii. Jeden akt prawny sporządzony w trzech różnych ośrodkach języka niemieckiego demonstruje odrębność każdego z nich, co wiąże się także z zamiarem pokazania autonomiczności każdej odmiany wobec innych standardów.

This dissertation is divided into two main parts: theoretical and analytical one. The first chapter in the theoretical part presents the concept of pluricentrism of German language, its models and terminology. A pluricentric language is a language with various interacting centers, where each of the centers codifies its own national norms, i.e. variations. Pluricentrism means that one language has at least two national norms. German is the official language in Germany, Austria, Luxembourg, Switzerland, Liechtenstein but also in eastern Belgium or in southern Tyrol in Italy, however there are only three varieties of German: German, Austrian and Swiss variety. The concept of pluricentrism is highly important in translation process. The theorical part concerns the role of pluricentrism in didactics, translations, parallel texts and its codification in general and specialised dictionaries. In this chapter characteristics of three German varieties are depicted on the level of orthography, phonetics, grammar, pragmatics and lexis. Moreover, the information about regional variants, function of standard language and its codification is included. The second chapter focuses on translations. The emphasis is put to specialised translations and specialised language, especially legal translations and legal language which serves as the basis of this dissertation. The notion of equivalence, which permits to acknowledge the source and target text as equal or identical constitutes an essential element in the translation process. The compounds also cause difficulties in text translations. In this chapter, the typology of the concept of equivalence and of compounds was presented. The analytical part of the dissertation constitutes the analysis of penal codes in Germany, Austria and Switzerland. The research consists of finding teutonisms, austriacisms and helvetisms and ascribing them equivalents used in two other varieties, if they exist. The results of this research show the differences and similarities between German varieties on the level of vocabulary. The differences between variations compose an extensive group and they constitute an obstacle in translation process because a translator or interpreter needs to know them in order to make a translation correctly. The other essential point in this analysis is to verify the degree of codification of those terms in dictionaries and to show that there is still a lot left to be done when it comes to codification of varieties in general and in specialised dictionaries. There are a lot of terms typical for a particular variety which are not marked in dictionaries. Lack of such information can be very deceptive for translators or interpreters who often work with dictionaries which are supposed to be the best support for them. To sum up, the concept of pluricentrism is still neglected in teaching and translation process. Moreover, the codification of varieties in dictionaries leave a lot to be desired this is why it is so important to make students and potential translator and interpreter aware of language varieties and of using parallel texts which are often more reliable than dictionaries which do not contain information about a variety in which the notion is used. This thesis is meant to fulfill a gap in the terminology of German varieties in criminal law and to serve as the aid for translators and interpreters dealing with language of criminal law. The analysis of penal codes conducted in the present dissertation shows how many differences exist within one document, in this case in penal code in Germany, Austria and Switzerland. One document compiled in three various centers of German language demonstrates individuality of each of them, which is connected also with the intention of each variation to show its autonomy towards other standards.