Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Z. 120. Prace Psychologiczne 2
Streszczenie
Psychologia traktowana jest jako przedmiot uzupełniający na wszystkich kierunkach studiów w Wyższej Szkole Pedagogicznej, poza kierunkami pedagogicznymi, na których realizowana jest w szerokim zakresie i włączona do grupy przedmiotów specjalistycznych. Celem nauczania tego przedmiotu jest wyrobienie i pogłębienie kultury myślenia psychologicznego u kandydatów na nauczycieli oraz nauczycieli uzupełniających swe wykształcenie, uczulenie ich na dostrzeganie problemów psychologicznych w pracy pedagogicznej oraz wykształcenie umiejętności rozwiązywania podstawowych problemów psychologicznych, wyłaniających się podczas pracy pedagogicznej. Wybór treści programowych, w oparciu o które dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności psychologicznych, dokonywany jest z punktu widzenia działalności nauczyciela. Przekazywane wiadomości i kształtowane umiejętności powinny pomóc w poznaniu uczniów na terenie szkoły oraz w takiej organizacji procesu dydaktycznego i wychowawczego, aby sprzyjał on optymalnemu i wszechstronnemu rozwojowi dzieci i młodzieży. Nieodzownym warunkiem realizacji tych celów jest pogłębienie wiedzy studiujących z zakresu funkcjonowania własnej psychiki, zachowania się w rożnych sytuacjach, znajomości motywów swoich działań itp. Wiedza ta, wzmagająca zainteresowanie przedmiotem, umożliwi lepsze rozumienie uczniów oraz bardziej efektywne kierowanie procesem dydaktycznym i wychowawczym.
Samodzielny Zakład Psychologii, liczący obecnie 28 pracowników naukowo-dydaktycznych, realizuje badania naukowe zarówno z zakresu problematyki studiowania i kształcenia nauczycieli, jak też psychologicznych podstaw oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych w poszczególnych okresach rozwojowych, od wieku przedszkolnego do starszego wieku szkolnego, w szczególności problemów rozwoju i przystosowania społeczno-emocjonalnego oraz aktywności poznawczej. Osobną grupę zainteresowań stanowią problemy funkcjonowania psychicznego osób niepełnosprawnych: upośledzonych umysłowo, głuchych, niewidomych, przewlekle chorych. Problemy diagnozy zaburzeń i stymulacji rozwoju tych kategorii dzieci specjalnej troski realizowane są w ramach zajęć na pedagogice specjalnej. W ogólnym zarysie omawia się je również na wszystkich kierunkach studiów, w celu przygotowania nauczycieli do udzielania rodzinom tych dzieci porad, mających na celu właściwe pokierowanie ich rozwojem i edukacją.
Zarysowany tu, szeroki wachlarz problemów badawczych jest więc ściśle związany z potrzebami kształcenia psychologicznego w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Rocznik, który oddajemy do rąk Czytelników, odzwierciedla w pewnym zakresie wymienione kierunki zainteresowań pracowników Zakładu, realizowane w ramach współpracy naukowej z zespołami badawczymi, działającymi w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Rocznik składa się z czterech części, obejmujących osiemnaście artykułów o zróżnicowanej treści. Myślą przewodnią tego zbioru jest pomoc nauczycielom i kandydatom na nauczycieli w rozumieniu różnych uwarunkowań zróżnicowanego zachowania się dzieci i młodzieży.
Część pierwszą, obejmującą problemy studiowania i kształcenia nauczycieli, otwiera artykuł Wojciecha Soborskiego na temat rozwijania u przyszłych nauczycieli postaw wychowawczych. Artykuł Andrzeja Beauvala, dotyczący temperamentalnych uwarunkowań adaptacji do studiów pedagogicznych i osiągnięć akademickich, stanowi prezentację części badań nad indywidualnymi możliwościami i preferencjami (w tym interakcją cech temperamentalnych i intelektualnych) jako psychologicznymi czynnikami wpływającymi na rozwój i efektywność działania. Badania te realizowane są w ramach problemu resortowego RPBP III.25 pod kierunkiem Jana Strelaua. Uczestniczy w nich oprócz A.Beauvala sześciu innych pracowników Zakładu. Pozostałe trzy artykuły zamieszczone w części pierwszej: Andrzeja Samka, Teresy i Andrzeja Samków oraz Józefa Maciuszka, stanowią prezentację prób badawczych podejmowanych przez najmłodszych pracowników naszego zespołu.
Dalszym ciągiem tej prezentacji jest część druga rocznika, obejmująca prace naszych młodszych kolegów: Andrzeja Sękowskiego, Wojciecha Palczewskiego, Wojciecha Czajkowskiego i Zofii Leśniak—Sękowskiej, współpracujących z kierowaną przez Zbigniewa Nęckiego Pracownią Psychologii Społecznej Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace te, przeważnie o charakterze teoretycznym, ukazują wybrane zagadnienia psychologii społecznej.
Część trzecia, dotycząca psychologicznych podstaw nauczania i wychowania w okresie przedszkolnym i szkolnym, jest prezentacją wybranych prac autorów zajmujących się problemami psychodydaktyki, diagnozy funkcjonowania dzieci o niskim poziomie dojrzałości szkolnej oraz problemami przystosowania społeczno-emocjonalnego dzieci w wymienionych okresach rozwojowych. Część tę otwiera artykuł Leszka Wrony, zrealizowany w ramach problemu resortowego RPBP III.25. Pozostałe trzy artykuły: Lidii Beauvale, Alicji Maurer i Grażyny Rudkowskiej, dotyczą problemów rozwoju i przystosowania się dzieci przygotowujących się do podjęcia nauki szkolnej.
Część czwarta obejmuje artykuły poświęcone psychologicznym problemom rewalidacji osób odbiegających od normy i ujawniających zaburzenia zachowania. Otwierający tę część artykuł Michała Płaczynty stanowi przegląd badań autorów radzieckich nad skutkami stresu emocjonalnego. Kolejne trzy prace: Barbary Sanickiej, Władysławy Pileckiej i Aliny Perzanowskiej, powstały w ramach badań międzyresortowych nad schorzeniami górnych dróg oddechowych u dzieci (problem 13.III. kierowany przez Jadwigę Baran). Ostatni artykuł, Jana Franczyka, dotyczy postaw religijnych osób uzależnionych od alkoholu.
Mamy nadzieję, że rocznik ten - ukazujący się w naszym wydawnictwie naukowym w 24 lata po pierwszej publikacji prac z zakresu psychologii, składających się na zwartą pozycję - stanowić będzie zapowiedź systematycznie ukazującego się cyklu, prezentującego rozległy wachlarz zainteresowań badawczych pracowników Samodzielnego Zakładu Psychologii, wydawanego nie tylko w ujęciu wielotematycznym, jak obecny zeszyt, lecz także w postaci szerszych opracowań monotematycznych.