Kształtowanie kompetencji językowej dzieci i młodzieży z głębszą niepełnosprawnością intelektualną z zastosowaniem techniki komputerowej

Abstract

W prezentowanej dysertacji doktorskiej rozważaniami teoretycznymi i empirycznymi objęto kształtowanie kompetencji językowej dzieci i młodzieży z głębszą niepełnosprawnością intelektualną z zastosowaniem techniki komputerowej. Analizą i interpretacją objęto poziom skuteczności oraz efektywności programu terapii logopedycznej pt. „Działam rękami, znam słowa, mówię zdaniami” w zakresie wzbogacenia zasobu słownictwa, umiejętności formułowania zdań pojedynczych, poprawnego użycia wypowiedzeń w określonych sytuacjach. Przygotowany program terapii logopedycznej jest przeznaczony dla dzieci i młodzieży od 10-18 roku życia z głębszą niepełnosprawnością intelektualną. Podstawę omawianej terapii stanowi program komputerowy „Słowa i wypowiedzi”, który został opracowany w oparciu o dostępną literaturę oraz doświadczenie autorki. Program ten, skupiony wokół 10 tematów z najbliższego otoczenia ucznia z niepełnosprawnością intelektualną, kształtuje kompetencję komunikacyjną ucząc dzieci i młodzież słów, formułowania zdań pojedynczych, poprawnych pod względem gramatycznym. Badania zostały podzielone na dwie zasadnicze części: diagnostyczno–eksploracyjną i eksperymentalno–eksplanacyjną. Pierwsza część badań dotyczyła 102 uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym oraz znacznym i określiła poziom kompetencji językowej omawianej grupy. Druga część badań pozwoliła określić efektywność i uwarunkowania stworzonego na potrzeby niniejszej pracy programu terapii z wykorzystaniem techniki komputerowej. Badania eksperymentalno–eksplanacyjne zostały przeprowadzone w czasie dziesięciomiesięcznego eksperymentu pedagogicznego, prowadzonego przez autorkę rozprawy, w grupie 60 uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym. Badania te zostały poprzedzone badaniami pilotażowymi przeprowadzonymi w grupie 8 uczniów w młodszym i starszym wieku szkolnym. Analiza i interpretacja zebranego materiału badawczego oraz doniesienia z literatury pozwoliły sformułować wniosek, że istotna poprawa w grupie eksperymentalnej ma swoją przyczynę w zastosowaniu programu terapii logopedycznej „Działam rękami, znam słowa, mówię zdaniami” z wykorzystaniem komputerowego programu „Słowa i wypowiedzi”. Z interpretacji materiału empirycznego wynika, że najistotniejsze rezultaty grupy eksperymentalnej dotyczyły motoryki artykulacyjnej oraz słów, a także formułowania zdań pojedynczych nierozwiniętych. Jednocześnie ustalono, że stopień niepełnosprawności intelektualnej decyduje o skuteczności programu, natomiast wiek i płeć nie ma istotnego znaczenia.

Theoretical and empirical analysis of shaping the linguistic competence, of children and adolescents with deeper intellectual disabilities, with the use of computer technology is the subject of the present dissertation. The investigation is focused on an evaluation of effectiveness and efficiency of the developed speech therapy program "I work with my hands, I know words, I speak sentences" in the field of enriching the vocabulary, the ability to formulate individual sentences and the correct use of sentences in specific situations. The proposed speech therapy is intended for children and adolescents from 10-18 years of age with deeper intellectual disabilities. The main tool within the therapy is the computer program "Words and statements", which was developed based on the available literature findings and the author's own experience gathered throughout many years of practice. The program is focused on 10 different topics from an immediate environment of children with intellectual disabilities. It develops communicative competence by introducing a series of appropriate words and providing an opportunity for intuitive formulation of sentences, which are correct in a grammatical sense. The research was divided into two main parts: diagnostic and exploratory as well as experimental and explanatory. The first part involved investigation of 102 children with moderate and severe intellectual disabilities in order to define their level of communicative competence. Then, the second part of the research was focused on determination of effectiveness and determinants of the developed therapy program supported by a computer technology. The primary investigation was additionally preceded by a pilot study conducted in a group of 8 children of different age. The mentioned primary experimental and explanatory research was finally carried out during a ten-month pedagogical experiment conducted by the author of the dissertation, in a group of 60 children with moderate and severe intellectual disabilities. Analysis and interpretation of the collected research material and reports from the literature allowed to conclude that observed significant improvements in the experimental group is a result of the speech therapy program "I work with hands, I know words, I speak sentences" based on the developed computer software "Words and statements". In particular the best improvement was observed within a motor speech articulation, vocabulary resources as well as formulation of single undeveloped sentences. At the same time, it was established that the degree of intellectual disability determines the effectiveness of the developed program, while age and gender are not significant factors.