Nazwy własne zwierząt w tekstach niefikcjonalnych z drugiej połowy XX i początku XXI wieku

Abstract

Zoonimia będąca jednym z młodszych działów onomastyki zajmuje się nazewnictwem zwierząt. Zoonimia zyskuje coraz większe zainteresowanie badaczy ze względu na rosnące znaczenie zwierząt domowych, ulubieńców człowieka, trzymanych dla przyjemności i włączanych w codzienne życie rodziny. Zwierzęta w znacznej mierze przestają być postrzegane jako pełniące w rodzinie wyłącznie funkcję praktyczną i często stają się przyjaciółmi ludzi. Znajduje to wyraz w akcie nominacji, nadawaniu zwierzętom imion, które stanowią ważne źródło informacji dla badacza. Niniejsza praca ma na celu przedstawienie tendencji w kreowaniu współczesnych imion zwierząt (w terminologii onomastycznej zwanych zoonimami), wyekscerpowanych z publikacji o charakterze niefikcjonalnym z drugiej połowy XX i początku XXI wieku, które objęły autobiografie, wspomnienia, opowieści, a także cykle wywiadów. Trzon pracy stanowi analiza imion zwierząt przedstawiona na tle dotychczasowego dorobku polskiej zoonimii. Analizy dokonuje się z punktu widzenia faktycznych lub prawdopodobnych motywów kreacji zoonimów. Uwzględnione dane liczbowe wspomagają próby sformułowania wniosków dotyczących typologii imion oraz ich funkcjonowania w praktyce życia codziennego. Zgromadzony materiał zoonimiczny reprezentuje 1161 nazw własnych zwierząt różnych gatunków, przede wszystkim domowych, zwłaszcza psów i kotów, oraz gatunków żyjących na wolności i udomowionych dzikich, również zwierząt przebywających w ogrodach zoologicznych i rezerwatach. Z uwagi na występujące w tekstach liczne wyjaśnienia dotyczące pochodzenia zoonimów, a także bogate opisy wyglądu zewnętrznego zwierząt, ich cech charakteru czy wyróżniających dane zwierzę zachowań, w materiale wyodrębnia się dwie podstawowe grupy. Są to zoonimy z uzasadnieniem wyboru głównie pochodzące od cech charakterystycznych nazywanego zwierzęcia oraz zoonimy bez uzasadnienia wyboru. Dalsze szczegółowe podziały ujawniły wewnętrzne zróżnicowanie tych grup, wykazując, że współczesne tendencje nazewnicze, mocno zakorzenione w tradycji, w coraz większym stopniu kształtowane są przez relacje, jakie powstają między człowiekiem a zwierzęciem we wzajemnych kontaktach, zaś brany pod uwagę przez właściciela podczas aktu nominacji zbiór cech zwierzęcia nieustannie ewoluuje. Z punktu widzenia kreacji nazw własnych zwierząt różnorodność podstaw zoonimicznych (szczególnie w zakresie wykorzystania antroponimów), charakteryzująca tak proces derywacji semantycznej, jaki i słowotwórczej, a także wielość użytych środków derywacyjnych i związana z tym mała liczba powtarzających się imion zwierząt świadczą niewątpliwie o otwartości polskiego podsystemu zoonimicznego i o możliwościach jego uzupełniania, potwierdzają wysokie kompetencje słowotwórcze nadawców imion. Wykryte motywy, jakimi kierowali się właściciele przy wyborze imion dla swoich zwierząt oraz mechanizmy kreacji słowotwórczej tych nazw dowodzą zarówno produktywności procesów prowadzących do powstania zoonimów, jak i zindywidualizowania poszczególnych aktów nominacyjnych. Dodatkowym atutem materiału, wyekscerpowanego z tekstów niefikcjonalnych, jest fakt, że odnosi się on do autentycznych obiektów nazewniczych i jako taki funkcjonuje w rzeczywistości pozajęzykowej. Pozwala to nie tylko na przyjęcie pragmatycznej perspektywy analizy tego materiału, ale także na przyjrzenie się swoistemu środowisku właścicieli zwierząt – przedstawicieli m.in. polskiej sceny artystycznej, publicystycznej, politycznej, również środowiska naukowego.

Zoonymy, one of the younger branches of onomastics, deals with the names of animals. Zoonymy becomes a point of interest for scholars because of the growing importance of household animals, man's best friends, kept for fun and included in the family's daily life. The animals have largely stopped being perceived as only serving practical needs in the family and become human friends. This can be seen in the act of nomination, giving animals names, which are an important source for the researcher. This work aims at presenting the tendencies on creating modern animal names (called zoonyms in onomastic terminology), excerpted from non-fiction publications from the second half of the 20th and the beginning of the 21st century, which include autobiographies, memoires, novels, and interview cycles.The bulk of the paper includes the analysis of the names of animals presented in the context of the past achievements of Polish zoonymy. The analysis is being conducted from the point of view of factual or probable motives for creating zoonyms. The included numerical data bolster the attempts to formulate the conclusions on the typology of names and their functioning in everyday life. The accumulated zoonymic material represents 1161 names of animals of different species, most of all household, mostly dogs and cats, and species living in the wild and domesticated wild ones, as well as animals living in zoos and reserves. Due to many explanations on the origins of zoonyms appearing in the texts, as well as detailed descriptions of the animals' looks, their character and distinctive behaviour, the material distinguishes two basic groups. These are zoonyms with choice clarification, mainly resulting from the characteristic features of the named animal and zoonyms without choice clarification. Further detailed divisions revealed the internal diversity of these groups, indicating that contemporary naming tendencies, strongly rooted in the tradition, are becoming increasingly shaped by the relations between a man and an animal, and the set of features taken into account by the owner during the act of nomination is consistently evolving. From the point of view of creating names of animals the diversity of zoonymic bases (especially in the range of using anthroponyms), characteristic for both the process of semantic derivation and the formative derivation, as well as the size of the derivation means used and the small number of repeating names connected with it, are all undoubtedly an evidence of the openness of the Polish zoonymic system. They also indicate the possibility of supplementing this system and the formative competences of the name-givers. The discovered motives of the owners when choosing a name for their animals and the mechanisms of formative creation of these names prove both the productivity of the processes leading to the creation of zoonyms and the individualisation of individual nomination acts. The additional asset of the material, excerpted from the non-fiction texts, is the fact that it refers to authentic naming objects and as such, it functions in the extralinguistinc reality. It allows not only for accepting the pragmatic perspective of this material analysis, but also for looking closer at the specific environment of the animal owners - the representatives of inter alia Polish artistic, publicist, political, as well as scientific scenes.