Małżeństwo szlacheckie w świetle źródeł w XVII-XVIII wieku

Abstract

Zawarcie małżeństwa było jedną z głównych uroczystości rodzinnych w epoce staropolskiej. Wpływało ono na los całej rodziny, dlatego też rodzina miała duży wpływ na wybór kandydata lub kandydatki. Celem pracy było ukazanie zarówno podstaw prawnych małżeństwa staropolskiego, jak i barwych zwyczajów związanych z zawieraniem małżeństwa. Starano się przedstawić źródła tych zwyczajów tkwiących w czasach przedchrześcijańskich oraz uchwycić zmiany zachodzące w obyczajach i ceremoniale ślubnym. Tematyka pracy została ograniczona do rodzin szlacheckich Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku. W tym czasie zawarcie małżeństwa było niezwykle barwną i pełną przepychu uroczystością. Praca składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy z nich dotyczy prawa kościelnego oraz świeckich zwyczajów weselnych. Starano się w nim prześledzić rozwój ceremoniału ślubnego od czasów najdawniejszych aż po czasy nowożytne. Mimo, iż praca dotyczy weselnych różnych kultur. Sięgnięcie do starej tradycji pozwoliło zrozumieć wymowę pewnych elementów ceremoniału ślubnego - wieńca czy welonu. Choć w epoce staropolskiej ludzie większą wagę przywiązywali do wystawności aktu ślubnego, to jednak pamiętać należy, że każdy element weselnego widowiska miał swoją genezę w głęboko zakorzenionej tradycji. W pierwszym rozdziale przedstawiono, jak prawo kościelne i świeckie zwyczaje wzajemnie na siebie wpływały. Drugi rozdział dotyczy spraw związanych z wyborem kandydata na męża lub kandydatki na żonę. Na podstawie dostępnych źródeł - epitalamiów, mów weselnych, a także literetury pięknej próbowano odtworzyć wizerunek wzorowych kobiet, żon. Kryteria te znacznie wpływały na wybór. Starano się też zobrazować, jak przebiegały zabiegi o rękę panny czyli konkury. Do badań wykorzystano w dużej mierze listy miłosne, które ukazują w pewnym stopniu uczuciowość ludzi epoki staropolskiej. W kolejnym rozdziale zajęto się problematyką zawierania małżeństwa od storny formalnej.

Wykorzystano tu szczególnie intercyzy przedmałżeńskie, regestry posagowe, zapisy dożywocia i testamenty. Przedstawiono jaka była pozycja majątkowa kobiety, która wychodziła za mąż. Testamenty kryją nie tylko wiedzę na temat uposażenia krewnych po śmierci testatora, pośrednio można wyczytać z nich także, jakie stosunki panowały w danej rodzinie czy między małżonkami. Kolejna część pracy dotyczy spraw związanych z samym weselem. W epoce staropolskiej panował wielki przepych na uroczystościach weselnych, co świadczy o tym, iż zawarcie małżeństwa było dla ludzi tego okresu niezwykle istotnym momentem w życiu rodziny. W rozdziale tym szeroko wykorzystano epitalamia i mowy weselne. Cennym źródłem były również pamiętniki i diariusze weselne. Ostatni rozdział poświęcono sprawom małżeńskim, a szczególnie uposażeniu wdów i dzieci, gdyż z tymi kwiestiami wiązały się wszystkie relacje w rodzinie. Badania poświęcono głównie aspektom zawierania małżeństwa, gdyż moment ten bardzo wpływał na dalsze życie małżonków, a szczególnie kobiety. Przez pryzmat wyboru małżonka można wywnioskować, jaki stosunek miała szlachta do życia małżeńskiego i rodzinnego. Przeprowadzone badania pozwalają spojrzeć na szlacheckie małżeństwo w różnych aspektach. Pokazują one, iż często samo życie weryfikowało sztywne reguły prawa czy obyczajów.

The contracting of a marriage was one of the main family ceremonies in the Old Polish epoch. It influenced the fate of the whole family, therefore the family itself had also a large influence on candidate's choice. The aim of this composition was to show both the legal bases of the marriage and vivid customs connected with it. The author has tried to introduce the sources of these customs coming from pre-Christian times as well as to catch the changes in customs and wedding ceremonial. The subject matter of this work was limited to the noble families of the 17th and 18th century Republic. This time the contracting of a marriage was a colourful and full of splendour ceremony. The composition consists of four chapters. The first one concerns the church law as well as secular wedding customs. In this chapter the author has tried to trace the development of wedding ceremonial from the most former times until modern times. Despite the fact, that this work concerns only the period of the 17th and 18th century, it was important to show some similarities in wedding customs of different cultures. Reaching back to an old tradition allowed us to understand the significance of some of the wedding ceremonial elements, like a wedding wreath or a veil. Although in the Old Polish epoch people attached great importance to a splendour of the wedding act, we should remember that each element of the wedding spectacle had its origin in deeply rooted tradition. In the first chapter it was introduced how the church rights and secular wedding customs influenced each other. The second chapter concerns the matters connected with choosing a candidate for a future wife or a husband. On basis of the accessible sources - epithalamia, wedding speeches, and belles-letters it was tried to portray a picture of a perfect woman and wife.These criteria influenced the choice considerably. The sueing for a woman's hand was also pictured here. In the study the large amount of love letters was used, which portray to some degree the emotionality of the people of the Old Polish epoch. The next chapter contains the problems connected with an issue of the formal marriage contracting. The premarital marriage articles, dowry regestry, life annuity records and testaments were particularly used here. It was shown here what was the property position of the woman who was going to get married. The next part of the composition concerns the matters connected with the wedding itself. In the Old Polish epoch the wedding ceremonies were full of great splendor therefore they are the evidence for the fact that the contracting of a marriage was a very important moment in life for people from this period of time. The epithalamia and wedding speeches were widely used in this chapter.

The last chapter is dedicated to marital matters, especially to widow's and children's pension, because all relations in a family were connected with these issues. The research was dedicated mainly to the aspect of contracting a marriage because this moment has had a great influence on the further life of the spouses, especially the women. This research allows us to see the noble marriage in different aspects. It proves that life often verified stiff rules of law and customs.