Retoryka jako narzędzie badania kiczu

Abstract

Współczesna ekspansja kiczu domaga się odpowiedzi na pytanie dotyczące warunków, w których można odszyfrować kicz i dostrzec rolę, jaką odgrywa on współcześnie. Praca skupia się na retoryce kiczu, podkreślając tym samym, jak ważne jest znaczenie retoryki w recepcji współczesnej kultury. Wykorzystując ujęcie nowej estetyki dokonane przez Adorna, prawodawcy decorum sztuki po Auschwitz, praca rozwija spojrzenie na kicz jako parodię katharsis. Zastosowane nowe zestawienie badań nad retoryką wartości autorstwa Perelmana z refleksjami autora Minima moralia dotyczącymi tej kategorii prowadzi do śmiałej tezy: kicz nie jest niewinny. Pesymistyczny, pełen melancholii sposób myślenia Adorna, którego źródłem była świadomość standaryzacji produktów przemysłu kulturowego, dotyczył walki o indywidualny kontakt jednostki z dziełem sztuki. Estetyczny odbiór sztuki stał się bowiem niemożliwy (w eseju Schemat kultury masowej Adorno podkreślał logikę reakcji na dzieło sztuki wpisaną w samo dzieło jako produkt, w którym zawarta została instrukcja odbioru). Filozofia frankfurtczyka znalazła trwały grunt w aranżującym w kulturze sytuację kryzysu zwrocie performatywnym, poglądzie o nieuchwytności przedmiotu badań, zakłóceniu stanu równowagi i wyeksponowaniu tego zakłócenia. Kultura masowa stała się kulturą wyczerpania, lecz piszący o niej Adorno nie jest wyłącznie kasandrycznym autorem. Pisząc o zagładzie, zawarł on w swoich pracach podwaliny koncepcji spowinowaconej z założeniami nowej retoryki. Praca skupia się na tych podobieństwach, aby uchwycić celowość zwrotu retorycznego.

Contemporary expansion of kitsch calls for the answer to the question concerning conditions in which it is possible to decipher kitsch and see the role it plays nowadays. The work concentrates on the rhetoric of kitsch, at the same time emphasising, how important rhetoric is for the reception of contemporary culture. Using the perspective of new aesthetics, suggested by Adorno, who established the decorum of art after Auschwitz, the paper develops the view on kitsch as a parody of katharsis. Implementing a new combination of research findings into rhetoric of values (by Perelman) with Adorno’s insights concerning this category leads to a bold thesis: kitsch is not innocent. Adorno’s pessimistic and melancholic point of view, whose source was the awareness of standardisation of culture industry products, concerned the fight for a personal contact between an individual and a work of art. An aestehtic reception of art became impossible (in his essay, “The Schema of Mass Culture”, Adorno emphasised the logic behind the reaction to a work of art, inscribed in a work as a product, in which the instruction of reception was included). Adorno’s philosophy was firmly based in the performative perspective, a view about the intangibility of research object, disruption of the balance and exposing it. Mass culture became a culture of exhaustion, but Adorno is not an exclusively Cassandric author. Writing about destruction, he included in his works the foundations for the concept linked with the assumptions of the new rhetoric. The paper concentrates on these similarities in order to capture the purposefulness of the rhetorical expression.