Nowe konceptualizmy. Polska recepcja eksperymentalnych strategii pisarskich po 1989 r. jako herezja w polu literackim

Abstract

Rozprawa poświęcona jest polskiej recepcji pisarstwa konceptualnego jako szczególnego przykładu twórczości eksperymentalnej uprawianej w Polsce po 1989 r. Narzędziem analizy obecności pisarstwa konceptualnego w polskim polu literackim są metody wypracowane przez Pierre’a Bourdieu. W rozprawie została zoperacjonalizowana jego analiza pola, a także ukuta przez niego kategoria herezji (heterodoksji). Ponadto w pracy analizowany jest medialny kontekst polskich przykładów pisarstwa konceptualnego, oraz jego geneza wyprowadzona z historii sztuki konceptualnej. Praca zawiera studia przypadków sześciu przełożonych na polski utworów konceptualnych kluczowych dla zrozumienia opisywanych w rozprawie zjawisk. Rozdział pierwszy jest wstępną charakterystyką pisarstwa konceptualnego. Skupia się na związku tej twórczości z obecną, elektroniczną formacją medialną. Rozdział drugi poświęcony jest syntetycznemu wprowadzeniu do socjologii literatury. Opisuje zmiany podejścia do przedmiotu badań w obrębie tej subdyscypliny nauk o literaturze, pokrótce opisuje stan socjologii literatury w Polsce. W drugiej części poświęcony jest przedstawieniu sylwetki Pierre’a Bourdieu jako socjologa literatury, wyjaśnia siatkę stosowanych przez niego pojęć. Rozdział trzeci to opis genezy „nowych konceptualizmów”. Traktuje o głównych cechach sztuki konceptualnej, zjawiskach takich jak dyskursywizacja i tekstualizacja sztuki, czy wykorzystywanie pisma w sztukach wizualnych, które jest źródłem praktyk określanych mianem „pisarstwa konceptualnego”. W rozdziale przedstawione są podobieństwa i różnice między „starymi” a „nowymi” pisarskimi praktykami konceptualnymi. W tej części aplikowane są niektóre z rozpoznań Bourdieu i pojęcia zaprezentowane w poprzedniej części pracy. Rozdział czwarty stanowi syntetyczny opis polskiego uniwersum literackiego i wydawniczego, w myśl metody zaproponowanej przez Bourdieu, która została przestawiona w rozdziale 2. Traktuje o polskiej recepcji pisarstwa konceptualnego oraz jego pozycji w rodzimym polu wydawniczym, rozpoznając w nim przykład praktyki heterodoksyjnej. Rozdział piąty zawiera studium przypadku sześciu utworów konceptualnych z polskiego uniwersum literackiego, uznanych za najbardziej reprezentatywne i kluczowe dla rozpoznania w nich tytułowej herezji (heterodoksji). Większość polskich utworów pozwalających się zaliczyć do kategorii pisarstwa konceptualnego cechuje krytyczny stosunek do różnie rozumianych instytucji pola literackiego czy literatury w ogóle, a także do rozmaitych formacji dyskursywnych i medialnych. Są przykładem działań subwersywnych w obrębie uniwersum literackiego, a także szczególnym przykładem metaliteratury. Pozwalają skupić uwagę na skomplikowane uwikłania codziennych praktyk tekstowych w skomplikowane formacje instytucjonalne, polityczne i kulturowe.

The dissertation is devoted to the polish reception of conceptual writing as a particular representative of the broad family of experimental writing strategies that emerged in Poland after 1989. The methods developed by Pierre Bourdieu are a tool for analyzing the presence of conceptual writing in the Polish literary field. In the dissertation, his analysis of the field was used, as well as the category of heresy (heterodoxy) he coined. Moreover, the work analyzes the media context of Polish examples of conceptual writing and its origins derived from the history of conceptual art. The work contains case studies of six conceptual works translated into polish which are key to understanding the phenomena described in the dissertation. The first chapter is an introductory overview of conceptual writing. It focuses on the relationship between these works and the electronic media which are, according to Kenneth Goldsmith, fundamental to understand conceptual writing specificity. The second chapter is a synthetic introduction to the sociology of literature. It describes the changes in the approach in this sub-discipline of literary studies, and briefly describes the state of the sociology of literature in Poland. The second part is devoted to presenting Pierre Bourdieu as a sociologist of literature and it is explaining the terms and concepts he uses. The third chapter describes the origins of "new conceptualisms". It deals with the main features of conceptual art, phenomena such as discursivization and textisation of art, the use of writing in visual arts, which are the source of practices referred as "conceptual writing". This chapter presents the similarities and differences between "old" and "new" conceptual writing practices. Some of Bourdieu's diagnoses and concepts presented in the previous section are applied in this part. Chapter four is a synthetic description of the Polish literary and publishing field, with the method proposed by Bourdieu. It deals with the Polish reception of conceptual writing and its position in the Polish publishing field, recognizing it as an example of heterodoxy. Chapter five contains a case study of six conceptual works from the Polish literary universe, considered the most representative and crucial for recognizing them as the heterodoxy. Most works in Polish language that fall into the category of conceptual writing are characterized by a critical approach to institutions of the literary field or literature in general, as well as to various discursive formations. They are an example of subversive practises, and example of metaliterature. They allow to see the complex entanglements of everyday textual practices in media and institutional, political and cultural formations.