Dominanta semantyczna w polskich przekładach powieści Francisa Scotta Fitzgeralda Wielki Gatsby

Abstract

Niniejsza praca omawia wybrane językowe elementy polskich przekładów powieści F. Scotta Fitzgeralda Wielki Gatsby. Podczas analizy polskich przekładów Gatsby’ego używany jest za Stanisławem Barańczakiem termin dominanta semantyczna, na którą według autora tej pracy składają się różne elementy. W rozprawie tej przedstawione zostały sylwetki polskich tłumaczy powieści Wielki Gatsby. Miało to miejsce w oparciu o materiały archiwalne, prywatną i zawodową korespondencję, opracowania dotyczące tłumaczy, ich teksty z zakresu krytyki przekładu czy wypowiedzi w wywiadach w radiu, telewizji oraz serwisach internetowych. Opracowania dotyczące życia i twórczości F. Scotta Fitzgeralda oraz jego listy pozwoliły na określenie dominanty semantycznej powieści Wielki Gatsby. W pracy tej omówione są wybrane elementy tej dominanty czyli charakterystyczne użycie przez Fitzgeralda nazw kolorów, niestandardowe odmiany języka bohaterów powieści, aluzyjność i symbolika tekstu, obecność elementów autobiograficznych oraz odniesień do życia społecznego i kulturalnego lat 20 XX w. Rozwiązania proponowane przez polskich tłumaczy miejscami nie znajdowały uzasadnienia w opracowaniach krytycznych dotyczących Wielkiego Gatsby’ego. Autor tej pracy wskazał jednak, że przekład większości wybranych do analizy elementów został dokonany przez wszystkich tłumaczy zgodnie z założeniami dominanty semantycznej oryginału.

In this thesis, the author discusses selected linguistic elements of Polish translations of F. Scott Fitzgerald's novel The Great Gatsby. The corpus for the research is the original text of The Great Gatsby and its three Polish translations made by Ariadna Demkowska-Bohdziewicz (1962), Jędrzej Polak (1994), and Jacek Dehnel (2013). The choice of translation units and their comparative analysis was based on the concept of the semantic dominant which appears in the title of this work. To determine the character of possible differences between the Polish translations of The Great Gatsby, and the relation of these translations to the original text, the author refers mainly to Stanisław Barańczak's notion of the semantic dominant (dominanta semantyczna) and, to some extent, to the translational dominant (dominanta translatoryczna) proposed by Anna Bednarczyk. In the introduction, the author assumed that the increasing active presence of translators in the mass media and the appearance of their names on covers of some translations result in the readers’ expanded awareness of literary translation. The role of the translator and the existence of translation series are thus more often noticed by the recipients of translated literature. This raises the question of differences between various translations of the same work and the nature and scope of the translator's traces in a given text. Therefore, the author presented the profiles of the Polish translators of The Great Gatsby more broadly and he sought the possible dominants of their work. For this reason, the author undertook archival research and asked the translators many questions concerning their profession. Numerous studies on F. Scott Fitzgerald’s life and work, and his letters allowed of establishing the semantic dominant of The Great Gatsby. The author focused on selected elements comprising the dominant, including Fitzgerald's characteristic use of colors, non-standard language variations (idiolects), allusiveness and symbolism of the text, the presence of autobiographical elements, and references to the social and cultural life of the 1920s. The comparative analysis of three Polish translations of The Great Gatsby indicated the possible causes and effects of the translators' decisions. The obvious differences between languages, the strong embeddedness of Fitzgerald's prose in American culture, and the space-time distance between Poland and the USA undoubtedly resulted in different translation decisions. The thesis proves that the translators’ solutions could not always be supported by critical studies concerning The Great Gatsby. Nevertheless, in the author’s opinion the translations of most allusions, cultural elements, non-standard forms of language, or color symbolism comply with the assumptions of the semantic dominant of The Great Gatsby.