Od zdarzenia do legendy : Chocim (1621) w wybranych utworach epickich XVII w.

Abstract

Praca stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, co legło u podstaw kultu bitwy chocimskiej z 1621 r. Jakie czynniki społeczne, religijne i geopolityczne przyczyniły się do stworzenia całego systemu wyobrażeń, pojęć i narodowych symboli warunkujących identyfikację z wartościami, których wyrazicielami byli obrońcy Chocimia. Starano się w niej dowieść, iż wyraźnie zauważalna w społeczeństwie polskim tego okresu potrzeba sukcesu oraz podtrzymania chylącego się ku upadkowi mitu Polski niezwyciężonej, zaowocowała nadaniem potyczce polsko-tureckiej znaczenia daleko większego niż wynikałoby to z jej realnych konsekwencji dla Rzeczypospolitej. Czynnikiem determinującym włączenie wiktorii chocimskiej do polskiej mitopei narodowej stało się zatem nie tylko zagrożenie z zewnątrz w postaci Turcji, ale i poczucie zanikania wartości i ideałów, które legitymizowały polski system sprawowania władzy oraz uprzywilejowaną pozycje społeczną szlachty. Wraz z upływem czasu pisarze coraz częściej eksponowali warstwę moralną zdarzenia, na dalszy plan spychając wierność wobec faktów historycznych. Mitologizacji służyły także panegiryczne zamysły twórców, które zaowocowały narodzinami legendy walecznych obrońców ojczyzny, zwłaszcza zaś Karola Chodkiewicza i księcia Władysława. Rangę wydarzeń z 1621 r. podnosiło także zainteresowanie polskim sukcesem militarnym widoczne w całej ówczesnej Europie. W 1623 r. papież Grzegorz XV zdecydował o wprowadzeniu święta upamiętniającego wiktorię chocimską.

This dissertation is an attempt to answer the question of what underlies the cult of the battle of Chocim from 1621. What are the social, religious and geopolitical factors which contributed to the creation of the entire system of ideas, concepts and national symbols determining identification with the values expressed by Chocim’s defenders. Efforts were made to prove that the need to achieve success and sustain the decaying myth of the invincible Polish, clearly noticeable in Polish society of that period, resulted in granting the Polish-Turkish battle the importance far greater than is consistent with its real consequences for the Republic. Not only a threat from the outside in the form of Turkey has become the determining factor for inclusion of Chocim victory into Polish national mythology but also a sense of the disappearance of the values and ideals that legitimized Polish system of government and the privileged social position of the nobility. With the passage of time, writers increasingly exposed moral layer of events, sidelining the historical facts. Panegyric intentions of the writers also served the mythologisation. They resulted in the birth of legendary, valiant defenders of the homeland, especially Karol Chodkiewicz and Prince Władysław. The rank of the events of 1621 also raised the interest in Polish military success across Europe at the time. In 1623, Pope Gregory XV decided to introduce the holiday commemorating the Chocim victory.

Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej. Wydział Filologiczny. Instytut Filologii Polskiej. Kierunek - literaturoznawstwo. Praca napisana pod kierunkiem prof. dra hab. Piotra Borka.