Powiastka filozoficzna w dwudziestoleciu międzywojennym

Abstract

Rozprawa podejmuje próbę hermeneutyki gatunku, traktując odczytania powiastek filozoficznych Voltaire’a i Denisa Diderota jako projekt, jako „rzutowanie się poza siebie”. Za propozycją Paula Ricoeura poszukuje określeń „sobości” gatunku w okrężnej analizie, a zatem wpierw – w relacjach i interpretacjach utworów Aleksandra Wata, Jerzego Szaniawskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i Witolda Gombrowicza, czytanych właśnie jako powiastki filozoficzne. Tych z kolei nie można rozpatrywać bez mediacji istniejących już analiz, a także wydarzeń rzeczywistych i tekstów literackich, z którymi korespondują omawiane dzieła. Na zasadzie koła hermeneutycznego wybrane utwory czytane są z „liberalnym” przedrozumieniem (charakterystycznym dla doświadczenia granicznego, jakim był wiek XVIII), to zaś poddawane zostaje kolejnym weryfikacjom. Stąd też pewne motywy czy analizy poszczególnych kategorii powtarzają się, jednak zawsze odsłaniając różnorodne motywacje funkcjonowania i znaczenia w danym utworze. Praca ukazuje w ten sposób, jak cechy dystynktywne francuskiej osiemnastowiecznej powiastki filozoficznej aktualizują się w polskich utworach okresu międzywojennego. Gatunek ten jawi się jako gest poszukiwania i manifestowania twórczego „ja”, stąd praca skupia się wokół problemu podmiotowości.

The dissertation is an attempt to create and apply the hermeneutics of the genre of philosophical tales by treating the interpretations of Voltaire’s and Diderot’s tales as a projection of the “self-image” of the genre. Following Paul Ricoeur’s proposition it seeks to define the Self of the genre by means of indirect analysis. It does so by first looking at relationships and interpretations of the works of Aleksander Wat, Jerzy Szaniawski, Konstanty Ildefons Gałczyński, and Witold Gombrowicz, read as philosophical tales. These, however, cannot be considered without the mediation of existing analyses, as well as actual events, and literary works corresponding to the said tales. By means of the hermeneutic circle, selected works are read with a “liberal” pre-comprehension (typical for the borderline experience of the 18th century), which is followed by further verifications. As a result, certain themes or analyses of specific categories repeat themselves. Nevertheless, with every repetition they reveal various meanings and diverse motivations for functioning in the chosen text. Thus, the dissertation shows how distinct characteristics of the 18th century French philosophical tales remain present in works from the Poland interwar period. The discussed genre emerges as a gesture of seeking and manifesting the creative self, hence the essay focuses on the problem of selfhood.