Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. 100. Studia de Arte et Educatione 6. Wokół słowa, obrazu i edukacji

Abstract

Trudno w jednym tomie Rocznika zawrzeć wielość problematyki związanej z połączeniem obrazu i tekstu. Czas zmienia zarówno dostępność literatury, możliwości jej zapisu i przechowywania, jak i gusty czytelników. Nie znajdziemy w tym tomie odpowiedzi na pytania, co czytać i jak używać ilustracji. Znajdziemy jednak inspirację do zastanowienia się nad współczesnością zagadnień ilustrowania tekstu oraz współistnienia słowa i obrazu. Do dyskusji na łamach Rocznika zostali zaproszeni autorzy różnych specjalności, a fakt ten oraz wielość wątków możliwych do poruszenia w zakresie zagadnienia szeroko rozumianej ilustracji pozwolił na przyporządkowanie tekstów według dominującej w nich tematyki do dwóch zakresów – pierwszy dotyczy ilustracji książkowej, a drugi – problemu obrazu w metodyce nauczania języka polskiego. Do pierwszej grupy należy tekst Ilony Lasoty, podejmujący problem ilustracji w książkach dla dzieci, ukazany na tle historyczno-społecznym, z uwzględnieniem kontekstów psychologicznych, socjologicznych i artystycznych. Szczególnie eksponuje kwestię statusu „literatury wspólnej”, nastawionej na wspólną lekturę dzieci i dorosłych. Również Bernadeta Stano i Barbara Kasprzyk omawiają wybrane przykłady ilustracji do książek dla dzieci. Ze szczególną atencją ukazane są w opracowaniu, kulturowo ważne i wyjątkowe, ilustracje Józefa Wilkonia. Część tę zamyka interesująca kronika działań Eugeniusza Józefowskiego, który projektując warunki dla nieskrępowanej, emocjonalnej wypowiedzi w różnych technikach i materiałach pomaga uczestnikom warsztatów artystycznych w stworzeniu nowego obiektu rzeczywistości jakim jest książka, będąca raczej metaforą procesu kreacji i procesu samopoznania. Kolejna grupa tekstów odnosi się do miejsca obrazu malarskiego, rysunku czy grafiki w propozycjach edukacyjnych. Barbara Maria Płodzień rozważa problem zasadności obecności dzieł sztuki malarskiej jako materii poddawanej analizie na lekcjach języka polskiego. Wielostronnie i precyzyjnie odnosząc się do praktyki edukacyjnej, autorka zajmuje stanowisko, że obraz ma stanowić przede wszystkim inspirację do filozofowania na ważne tematy egzystencjalne, jednocześnie rozbudzając ciekawość i rozwijając język uczniów. Paweł Sporek podejmuje refleksję nad obrazem oraz jego miejscem w dydaktyce. Zastanawiając się nad funkcjonowaniem materiałów w podręcznikach gimnazjalnych do literatury i kultury, wyznacza powody i potrzebę namysłu nad odbiorem obrazu w sytuacji lekcyjnej. Piotr Kołodziej, z widoczną znajomością metodyki i praktyki problemu, skupia się na zagadnieniach percepcji i interpretacji dzieł sztuki oraz ich zależności od kontekstu zaistnienia, szczególnie w tekstach podręcznikowych, w momencie gdy bardzo mocny akcent położony jest na część ilustracyjną, zwabiającą nauczyciela swoją atrakcyjnością do wyboru spośród wielu podobnych propozycji. Projekty różnorodnie organizowanych działań metodycznych, działań związanych z edukacją poprzez podręczniki, także ilustracja w książkach dla dzieci łączą się bezpośrednio z kulturą druku, wpisując się tym samym w tradycję czytania tekstów. Obie więc części – i ta o ilustracji książkowej, i ta o obecności obrazu na kartach podręczników – stanowią pewnego rodzaju opozycję do tekstu zamykającego zbiór opracowań i będącego inspiracją do zastanowienia się nad przyszłością, która już się rozpoczęła. Paweł Uherek sugeruje, że kultura druku oddaliła człowieka od możliwości faktycznego doświadczania rzeczywistości, a nadzieją na odzyskanie tej możliwości jest udział w grach elektronicznych. Ze stanowiska znawcy problemów semiotycznych oraz teorii gier elektronicznych, autor pokazuje, że dzisiejsza kultura, tak wyraźnie audiowizualna, rozpoczyna proces odradzania pierwotnych źródeł siły słowa. Rozpoczyna się zatem etap odbudowy związków słowa z działaniem i odczuwaniem, tworzący na powrót ludzką perspektywę jego odbioru. Współcześnie uczestniczymy w przestrzeni, której dominującym medium stał się obraz. Szczególnie w swojej elektronicznej wersji zaczyna on utrwalać się jako alternatywa dla druku, bardzo atrakcyjna i łatwa forma zarówno ilustracji, jak i komunikacji. Poruszone zagadnienia zaznaczają kilka kierunków dla dyskusji nad funkcjami obrazu i ilustracji we współczesnej kulturze, nad komunikacją, która bez względu na nośnik – tekst pisany, obraz czy grę – zawsze jednak dotyczy człowieka.