Troska siostrą kobiety. Egzystencjalne i powszednie problemy powieściowych bohaterek polskich autorek minorum gentium w drugiej połowie XIX w.

Abstract

Celem pracy jest opis najbardziej rozpowszechnionych wśród bohaterek literackich sposobów postrzegania zjawisk „troski” i „troszczenia się”. Założyłam przy tym, że obraz, który uzyskam – ze względu na typ tekstów, które analizuje, czyli popularne powieści kobiece, ze swej istoty przedstawiające realia i zdarzenia dla odbiorczyń prawdopodobne – pozwoli mi odtworzyć rzeczywiście funkcjonujące w badanym okresie sposoby myślenia na temat społecznych zadań kobiety. We Wstępie omówiłam temat, cel i charakter pracy, problem powieści jako źródła historycznego, bazę materiałową (78 dobranych losowo tekstów z lat 1865-1905 różnych autorek), metodę doboru próby i metodę analizy. W rozdziale I zaprezentowałam sposób rozumienia pojęcia „troska”, a w czterech kolejnych opisałam – odwołując się najpierw do doświadczeń bohaterek wywodzących się z podobnych środowisk co antycypowane czytelniczki – troski okresu dojrzewania, okresu dorosłości oraz występujące w jesieni życia i starości; na koniec zaś – troski bohaterek ze środowisk kulturowo dla nich obcych. W Podsumowaniu przedstawiłam typologię bohaterek literackich oraz opisałam ewolucję ich postaw. Rzadko analizowały one problemy egzystencjalne, skupiały się na zmaganiach z troskami o charakterze codziennym, ale zmierzały w kierunku stopniowej emancypacji, hamowanej nie tylko przez mężczyzn, starających się zachować status quo, ale i przez znaczną część kobiet (głównie kobiety starsze, wychowane w tradycji męskiej dominacji, a także przez kobiety młode bojące się wysiłku i ryzyka). Całość zamyka wyselekcjonowana Bibliografia.

The aim of this dissertation is to describe the most common ways of perceiving the phenomena of “concern” and “caring for someone” among the literary heroines. My underlying assumption is that the image which I should arrive at – due to the genre of analysed literary texts, i.e. popular female literature, that essentially portrays reality and occurrences which are plausible for its female readers – will allow me to recreate ways of thinking about the social tasks of women which actually characterised the researched period of history. In the Introduction I have discussed theme, aim and character of this dissertation, the research problem of treating a novel as a historical source, research base (78 randomly chosen texts from years 1865-1905 by different female authors), sampling procedure and method of analysis. In the first chapter I have demonstrated the interpretation of the notion of “care”, and in the next four chapters I have described – by referring first to the experiences of heroines coming from similar backgrounds as the anticipated female readers – concerns of puberty, adulthood, autumn years and old age; and finally – concerns of heroines coming from culturally unfamiliar backgrounds. In the Summary I have laid down the typology of literary heroines and described the evolution of their attitudes. They have rarely analyzed existential problems, focusing instead on struggling with everyday concerns, though heading towards gradual emancipation, which was suppressed not only by men trying to preserve the status quo, but also by a significant number of women (mostly elderly women, who were brought up in the world traditionally dominated by men, and also by women who were afraid of effort and risk). The dissertation is finished with selected bibliography.