Raport z badania kondycji psychicznej młodzieży 2022

Abstract

Dzieci i młodzież coraz częściej doświadczają trudności związanych ze zdrowiem psychicznym (Tanaś, 2016; Najwyższa Izba Kontroli [NIK], 2017; Dębski, Bigaj, 2019; Instytut Badań i Analiz JST, 2020). Wśród najczęściej pojawiających się wymieniane są depresja oraz uzależnienie od Internetu (Białecka, Gil, 2020; Bieganowska -Skóra, Pankowska, 2020; Makaruk i in., 2020; Ptaszek i in., 2020; Grzelak, Żyro, 2021). Problemy te coraz mocniej ujawniają się w społeczności dzieci i młodzieży mieszkającej także w Polsce (CBOS, 2015; Makaruk i in., 2019; Buchner, Wierzbicka, 2020; NASK, 2021). Zbyt intensywne korzystanie z Internetu, szczególnie wtedy, gdy zaczyna to zastępować realne kontakty rówieśnicze, wykazuje związek z takimi zaburzeniami psychicznymi, jak depresja i uzależnienie (Makaruk i in., 2012, s. 23; Li i in., 2014; Lam, 2014). Istnieje również ścisły związek między uzależnieniem od Internetu a depresją – osoby z większymi tendencjami do uzależnień wykazują również tendencję do większej depresji (Morrison, Gore, 2010; Chen i in., 2020). Te dwa zjawiska wykazują związek także z relacjami rodzinnymi. Im bardziej wspierające, oparte na rozmowie oraz wspólnym spędzaniu wolnego czasu relacje z rodzicami, rówieśnikami i nauczycielami tym mniej „ucieczkowych” motywów korzystania z cyberprzestrzeni oraz takich aktywności w Sieci jak hazard, oglądanie materiałów o treściach erotycznych czy różnego typu gry online (Solecki, 2016). W ostatnim czasie, zwłaszcza w okresie pandemii, nauki zdalnej oraz wojny w Ukrainie, obserwujemy rozpowszechnienie zaburzeń zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży, obejmujących zaburzenia depresyjne, emocjonalne czy zaburzenia zachowania, jak również pogorszone relacje z rodzicami oraz zaburzenia lękowe (Białecka, Gil, 2020; Bieganowska- -Skóra, Pankowska, 2020; Hill i in., 2020; Makaruk i in., 2020; Ptaszek i in., 2020; Grzelak, Żyro, 2021; Pyżalski i in., 2022). Badania prowadzone w czasie pandemii wykazują wzrost objawów depresyjnych i problematycznego używania Internetu. Według raportu Objawy depresji i lęku wśród Polaków w trakcie epidemii COVID-19 objawy depresji i lęku uogólnionego wiązały się najsilniej z trudnościami doświadczanymi w domu (trudnymi relacjami z bliskimi, poczuciem braku prywatności, zmęczeniem nadmiarem obowiązków) oraz niepokojem i niepewnością związaną z rozprzestrzenianiem się epidemii (Gambin i in., 2020). Lęk przed COVID-19 był związany z zaburzeniem uzależnienia od Internetu (konflikty intrapersonalne i interpersonalne) (Servidio i in., 2021). Nadmierne korzystanie z Internetu nasilało objawy depresji (Zalewska i in., 2021). Sytuacja pandemii sprawiła, że dzieci i młodzież stanęli przed nowymi trudnościami w różnych aspektach swojego funkcjonowania. Próbując zidentyfikować stresory związane z funkcjonowaniem w okresie pandemii, badacze zaproponowali kilka kwestionariuszy, które pozwalały na ocenę tego, co dla młodzieży stanowi największą trudność. Według raportu Etat w sieci 2.0 (N = 806 uczniów w wieku 11–18 lat) 62% badanych nastolatków ma problemy ze snem, 43% myśli o śmierci, 75% martwi się o przyszłość, a 70% czuje się bardziej nerwowymi i rozdrażnionymi niż wcześniej (Białecka, Gil, 2020). Z raportu Młodzież w czasie pandemii (N = 2476 osób, wiek 15–19) wynika, że wzrasta odsetek młodzieży, która odczuwała podczas pandemii poczucie osamotnienia, stres szkolny, przygnębienie, myśli samobójcze, cyberprzemoc (Grzelak, Żyro, 2021). Natomiast raport Edukacja zdalna: co stało się z uczniami, ich rodzicami i nauczycielami? (N=1284) donosi, że około 10% badanej młodzieży przejawiało wyraźne symptomy stanów depresyjnych: 9% z nich cały czas odczuwało smutek, 10% cały czas czuło się osobą samotną i odczuwało przygnębienie, a 9% młodych osób przyznało, że cały czas chciało im się płakać (Ptaszek i in., 2020). Za przyczynę tego stanu uznawano trudności związane z ograniczeniem relacji z rówieśnikami, naukę zdalną oraz izolację (Białecka, Gil, 2020; Ptaszek i in., 2020; Grzelak, Żyro, 2021). Dość obszerny obraz zdrowia psychicznego młodzieży prezentuje raport Młode głowy Fundacji Unaweza (N=184.447), zgodnie z treścią którego podejrzenie depresji występuje u 22,1% uczniów szkół podstawowych oraz 38,7% uczniów szkół ponadpodstawowych (Dębski, Flis, 2023).