Kalendarium życia i twórczości Zbigniewa Herberta 1924–1998

Abstract

Kalendarium życia i twórczości Zbigniewa Herberta 1924-1998 jest pierwszą dużą źródłową pracą rejestrującą w porządku ściśle chronologicznym fakty z życia i dzieła autora Pana Cogito. Nawiązuje do tradycji podobnych, powstałych w Polsce od lat pięćdziesiątych XX w., prac poświęconych wybitnym polskim pisarzom, m.in. I. Krasickiemu, A. Mickiewiczowi, J. Słowackiemu, C.K. Norwidowi, H. Sienkiewiczowi, B. Schultzowi. Wykorzystuje materiały rękopiśmienne i archiwalne, źródła mówione, prasę, dzienniki pisarzy, wspomnienia przyjaciół i znajomych Herberta, edycje jego korespondencji. Podstawowym zbiorem źródeł rękopiśmiennych jest Archiwum Zbigniewa Herberta w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Znajdują się w nim między innymi notatniki z pierwszymi, brudnopisowymi wersjami jego utworów poetyckich, często dokładnie datowanych, co pozwoliło uchwycić w czasie "narodziny" wierszy. Listy do Herberta w jego archiwum pozwoliły stworzyć mapę jego najważniejszych korespondentów, co z kolei dało postawę do poszukiwań listów do nich Herberta - są one, oczywiście, rozproszone, znajdują się w licznych bibliotekach polskich i zagranicznych, do których starano się dotrzeć. Właśnie listy Herberta są materiałem najbardziej wykorzystanym w jego kalendarium - wykorzystano z nich cytaty istotne dla kalendarium: informacje o miejscach pobytu, o chorobach, relacje z podróży, opisy wydarzeń, w których brał udział, wzmianki o ludziach, których spotykał, wreszcie informacje o samym pisaniu, trudzie tworzenia. Wykorzystano korespondencje ogłoszone już drukiem, jak również listy znajdujące się w zbiorach publicznych oraz u osób prywatnych. Sięgnięto także do zbiorów archiwalnych instytucji, z którymi związany był Herbert przed swoim debiutem książkowym z 1956 roku, oraz, między innymi, do archiwów Związku Literatów Polskich w Warszawie i Gdańsku, do archiwum niemieckiego wydawnictwa Suhrkamp Verlag w Deutsches Literaturarchiv Marbach i innych. Przeprowadzono rozmowy ze znajomymi Herberta i wykorzystano te relacje, których nie było w dotychczasowych publikacjach. Wykorzystano również prywatną bibliotekę Herberta, liczącą około 7 tysięcy woluminów - poeta miał zwyczaj dosyć często zapisywania dat i miejsc nabycia lub otrzymania książek, robienia w nich notatek w czasie lektury. Podstawową jednostką kalendarium jest nota pod datą dzienną: dla dat dotyczących życia z informacją o miejscu i wydarzeniu, dla dat dotyczących twórczości z informacją o napisaniu utworu lub jego publikacji. Każda nota opatrzona jest przypisem źródłowym i ewentualnie przypisem dotyczącym treści noty. Kalendarium życia i twórczości Zbigniewa Herberta 1924-1998 wpisuje się w pasmo poszukiwań biograficznych poświęconych polskiej kulturze XX wieku. Jego autor ma podstawy sądzić, że przez źródłowy charakter pracy będzie ona służyła rozwijającej się wciąż herbertologii.

A Chronicle of Zbigniew Herbert Life and Work 1924–1998 is the first major source work recording, in strictly chronological order, facts from the life and work of the author of Mr. Cogito. It refers to the tradition of similar works devoted to outstanding Polish writers (including: I. Krasicki, A. Mickiewicz, J. Słowacki, C.K. Norwid, H. Sienkiewicz, B. Schulz…), created in Poland since the 1950s. It uses manuscripts, letters and other handwritten archival materials, oral sources, the press, writers' diaries, memories of Herbert's friends and acquaintances, and editions of his correspondence. The main collection of handwritten sources, Zbigniew Herbert Archive, is kept in the National Library in Warsaw. It contains, among other things, notebooks with the first, scratch-written versions of Herbert’s poetic works, often precisely dated that enabled capturing the "birth" of the poems over time. The letters to Herbert in his archive allowed to create a map of his most important correspondents, which in turn gave rise to the search for Herbert's letters to them – they are, of course, scattered, located in numerous Polish and foreign libraries. Efforts were made to reach the letters. It is Herbert's letters that are the most used material – they were sources of crucial quotations: information about his whereabouts, illnesses, travel reports, descriptions of events in which he took part, mentions of the people he met, and finally information about the writing itself, the effort of creation. Correspondence already published in print was also used, as well as letters from public collections and private individuals. The author also consulted the archival collections of institutions with which Herbert was associated before his book debut in 1956. And then, for example, the archives of the Polish Writers' Union in Warsaw and Gdańsk, the archives of the German publishing house Suhrkamp Verlag in Deutsches Literaturarchiv Marbach and many others. Interviews conducted with Herbert's friends and the accounts (which had not been included in previous publications) were also used. Herbert's private library, consisting of approximately 7,000 volumes, was also a source – the poet had a habit of often writing down the dates and places of purchasing or receiving books, and making notes in them while reading. The basic unit of the chronicle is a note under the daily date: for dates relating to life with information about the place and event, for dates relating to work with information about the writing or publication of the work. Each note is accompanied by a source note and possibly a footnote regarding the content of the note. The Chronicle of Zbigniew Herbert's life and work 1924–1998 is a part of biographical searches devoted to Polish culture of the 20th century. Its author has grounds to believe that, due to the source nature of the work, it will serve the ever-developing Zbigniew Herbert’s studies.