Analyse comparative des manifestations linguistiques du féminin des référents humains en français et en polonais contemporains

Abstract

Inspiree par divers debats clivants recents sur la feminisation des noms de metiers et de fonctions (Rada J.zyka Polskiego : 2019, Krysiak : 2016, 2020), cette these vise a examiner les marqueurs du feminin existants en francais et en polonais contemporains, en mettant un accent particulier sur la nomenclature professionnelle feminisee francaise et polonaise. L fobjectif primordial de cette these etait d fidentifier, de nommer et de decrire les marqueurs du feminin a partir des textes reglementaires et memetiques francais et polonais. Notre corpus est constitue, d fune part, de textes reglementaires universitaires francais et polonais, et d fautre part, de memes Internet dont le composant textuel s fappuie sur diverses subordonnees circonstancielles de temps, introduites par la conjonction á quand â/kiedy. Nous avons analyse 36 memes francais, 44 memes polonais ainsi que 38 reglements universitaires francais et 36 reglements universitaires polonais. Ces corpus sont consultables dans le deuxieme volume de ce travail. Notre etude nous a permis de constater la regularite d futilisation de ces differents marqueurs du feminin. Nous y avons analyse divers marqueurs du feminin : linguistiques (y compris explicites et implicites) et iconiques. Nous avons aussi examine la maniere dont les femmes sont representees a travers les memes Internet (le marqueur iconique du feminin). Les investigations menees nous ont permis d fobserver les marqueurs du feminin sous divers angles et a travers des genres textuels differencies. Cette combinaison des textes etudies n fest pas fortuite et presente un interet particulier . celui d fanalyser les marqueurs du feminin des referents humains, tant semantiquement neutres (noms de metiers et de fonctions issus des textes reglementaires), que familiers, argotiques, voire pejoratifs (ressortant des memes Internet). En outre, l fetude de ces marqueurs est combinee avec une description des facteurs extralinguistiques influencant la perception du feminin et des femmes en general. Cette these se compose de six parties. Dans les deux premieres parties theoriques, nous expliquons et comparons la categorie du genre ainsi que les classifications nominales existantes en francais et en polonais contemporains. Ensuite, dans la troisieme partie, nous passons a la confrontation des marqueurs du genre. Cette partie comprend egalement la description de diverses strategies d fecriture inclusive et quelques obstacles empechant l fusage systematique du feminin en francais et en polonais. Nous y definissons et illustrons deux notions cruciales pour notre problematique : l fasymetrie linguistique des genres et l finvisibilite linguistique des femmes. La quatrieme partie met l faccent sur diverses positions concernant la feminisation des noms de metiers et de fonctions. Tout d fabord, nous evoquons les positions recentes emises par l’Académie française et Rada Języka Polskiego. Ensuite, nous comparons les points de vue adoptés par divers linguistes français et polonais. La féminisation est également perçue comme un sujet sociopolitique, générant diverses discussions en France et en Pologne. Enfin, nous comparons les positions exprimées par des internautes francophones et polonophones sur ce sujet. Dans la partie analytique, nous décrivons d’abord les différents marqueurs du féminin des référents humains français et polonais émergeant des textes formels (règlements universitaires) (la partie V), en nous focalisant sur diverses stratégies d’écriture inclusive, dont la féminisation des noms de métiers fait partie. Dans la sixième partie, nous abordons les textes non formels, à savoir les mèmes Internet, en mettant en valeur leurs définitions, leur genèse, leurs composants, leurs caractéristiques et les concepts cruciaux pour leur analyse. Dans la même partie, nous comparons aussi les marqueurs explicites et implicites ressortant des mèmes Internet français et polonais. Cette thèse se termine par une synthèse des résultats des recherches menées.

Impulsem do powstania niniejszej pracy doktorskiej była narastająca liczba chętnie podejmowanych dyskusji dotyczących feminizacji nazw zawodów, stopni, tytułów i funkcji (Rada Języka Polskiego: 2019, Krysiak: 2016, 2020). Przedmiotem badań są francuskie i polskie wykładniki żeńskości desygnatów osobowych, ze szczególnym uwzględnieniem feminatywów. Głównym celem badawczym jest wyłonienie, opis, a także porównanie i zbadanie częstotliwości użycia językowych wykładników rodzaju żeńskiego w desygnatach osobowych występujących we współczesnej francuszczyźnie i polszczyźnie. Analizy przeprowadzono na podstawie regulaminów uczelni oraz memów internetowych. Łącznie przeanalizowano 36 przykładów francuskich memów, 44 polskich memów (przy czym, komponent tekstowy memów opiera się na różnych zdaniach podrzędnych czasowych wprowadzanych przez spójniki „quand/kiedy”), 38 francuskich oraz 36 polskich regulaminów uczelni. Z przeanalizowanymi tekstami można się zapoznać w drugim tomie pracy. Przedmiotem analiz były zarówno językowe (eksplicytne i implicytne) wykładniki żeńskości, jak i wykładniki ikoniczne (charakterystyczne dla memów). Materiał badawczy umożliwił zbadanie wykładników żeńskości z różnych perspektyw. Analiza wykładników żeńskości desygnatów osobowych została następnie połączona z opisem kontekstu społecznego, uwzględniając czynniki pozajęzykowe wpływające na postrzeganie feminatywów i kobiet w ogóle. Należy podkreślić, że połączenie memów z tekstami regulaminów nie jest przypadkowe - umożliwia ono bardziej wszechstronną analizę wykładników osobowych rodzaju żeńskiego, zarówno tych oficjalnych i semantycznie neutralnych: nazwy zawodów, funkcji, stopni i tytułów (pochodzących z tekstów regulaminowych), jak i tych potocznych, kolokwialnych, a nawet pejoratywnych czy obraźliwych (pochodzących z memów internetowych). Praca składa się z sześciu części. W dwóch pierwszych częściach teoretycznych celem jest wyjaśnienie i porównanie kategorii rodzaju oraz klasyfikacji nominalnych występujących we współczesnym języku francuskim i polskim. Następnie przechodzimy do porównania językowych wykładników rodzaju żeńskiego występujących w obu badanych językach z naciskiem na feminatywy. Część ta opisuje również różne strategie inkluzywnej redakcji tekstów, uwidaczniające językowe wykładniki rodzaju żeńskiego, a także istniejące współcześnie przeszkody uniemożliwiające systematyczne stosowanie feminativum. W trzeciej części zdefiniowano i zilustrowano dwa ważne pojęcia: asymetria rodzajowo płciowa i językowa niewidzialność kobiet. Celem czwartej części zaś jest przeanalizowanie treści stanowisk i komentarzy odnoszących się do postępującej feminizacji nazw zawodów i funkcji. Najpierw omówione zostały stanowiska wydane przez Académie française i Radę Języka Polskiego, a także innych językoznawców francuskich i polskich. W kolejnym rozdziale feminizacja nazw zawodów i funkcji jawi się jako zjawisko społeczno-polityczne, szeroko komentowane we Francji i w Polsce. Wreszcie porównane zostały stanowiska zajmowane przez francuskojęzycznych i polskojęzycznych internautów. W piątej części porównano teksty formalne - regulaminy uczelni. Gatunek zdefiniowano, a następnie występujące w nim wykładniki żeńskości desygnatów osobowych poddano analizie porównawczej, przy szczególnym skupieniu się na nazwach zawodów i funkcji oraz na różnorakich strategiach inkluzywnej redakcji tekstów. W części szóstej zbadano teksty nieformalne, memy internetowe. Badanie jest poprzedzone charakterystyką memu internetowego, jego definicji gatunkowych, genezy jego powstania, jego komponentów oraz cech charakterystycznych. Następnie zaprezentowano ogół pojęć, na których oparto badanie memów internetowych. Kolejno porównano językowe wykładniki żeńskości (eksplicytne, implicytne, ikoniczne) obserwowane w wybranych memach dotyczących kobiet. Niniejsza praca zostaje zwieńczona wnioskami podsumowującymi zbiorczo wyniki przeprowadzonych badań.

The impulse for writing this doctoral dissertation was the increasing number of discussions eagerly undertaken with respect to the feminisation of job titles, ranks, degrees, and functions (Council for the Polish Language: 2019, Krysiak: 2016, 2020). The subject of the paper is a comparison of the feminine markers in personal designators in contemporary French and Polish, with a particular focus on the feminisation of job titles and functions. The main aim of this dissertation is to identify, describe and compare French and Polish linguistic feminine markers in personal designators. The analyses were conducted using university regulations and internet memes. The textual component of memes was based on various temporal subordinate clauses introduced by the conjunctions 'quand/when'. A total of 36 examples of French memes, 44 Polish ones, 38 French university regulations and 36 Polish ones were analysed. (The texts were collected in the second volume of the dissertation, where they can be reviewed). The analysis focused on both linguistic (explicit and implicit) feminine markers and iconic ones (characteristic of memes), as well as its frequency. The research material made it possible to examine the feminine markers from different perspectives. The analysis of the feminine markers was then combined with a description of the social context, taking into account extra-linguistic factors influencing the perception of the feminine genus and women in general. It should be emphasised that the combination of memes with the texts of regulations is not coincidental – it enables a more comprehensive analysis of feminine markers in personal designators (women), both semantically neutral ones, such as names of professions, functions, ranks, and titles (from the regulations), as well as colloquial, informal, and even pejorative or offensive ones (from internet memes). The work consists of six parts. In the first two theoretical parts, the aim was to explain and compare the genus categories and nominal classifications found in contemporary French and Polish. Next, we compared Polish and French linguistic feminine markers with an emphasis on nouns denoting professions and functions. The section also contains a description of the various strategies of inclusive language, making visible women, as well as the obstacles that exist today preventing the systematic use of feminativum. In the third part, we defined two important concepts – gender asymmetry and the linguistic invisibility of women, along with French and Polish examples. The aim of the fourth part is to analyse the opinions relating to the progressive feminisation of job titles and functions. First, the positions towards linguistic feminisation issued by the Académie française and the Council of the Polish Language were discussed. A comparison was then made between the positions taken by other established French and Polish linguists. In the next chapter, the linguistic feminisation appeared as a political phenomenon widely discussed in France and Poland. The final part on the social reception of feminatives includes a comparison of the positions taken by French-speaking and Polish-speaking internet users. In the analysis section, formal texts such as university regulations were first compared. This genre was defined and the feminine markers in personal designators were then subjected to comparative analysis, with a particular focus on job titles and functions and on the various strategies of inclusive language. The next part examines informal texts, i.e. internet memes. It begins with a definition of the internet meme, its origin, and components. The next chapter contains the set of crucial concepts for the analysis of Internet memes. This part concludes with a comparison of the linguistic feminine markers (explicit, implicit and iconic) observed in selected French and Polish examples about women. This work ends with a summary of the overall findings of the conducted research.