| dc.description.abstract | Stereotyp „Obcego”, „Innego” jest szczególnie wyraźny w literaturze kolonialnej na przełomie XIX i XX wieku, w
okresie ekspansji kolonialnej i dominacji haseł imperialistycznych we Francji. Kontekst historyczny i socjologiczny
tej problematyki wydaje się wart przeanalizowania, bo przecież literatura kolonialna już z samej definicji nie jest
obojętna ideologicznie.
Nieuchronne zetknięcie się dwóch osób: „kolonizatora” i „kolonizowanego” następuje w warunkach bardzo precyzyjnie
zdefiniowanych geograficznie i ideologicznie, z drugiej zaś strony relacja ta odwołuje się do paradygmatu
zależności „pan-niewolnik”, który jest szczególnym przypadkiem spotkania „Drugiego”,
„Innego”, i ten właśnie problem interesuje nas najbardziej.
Nie jest zadaniem tej pracy badanie stopnia autentyczności literackiego obrazu „Obcego” względem rzeczywistości
historycznej. Właściwą wydaje nam się perspektywa kompatarystyczna, ściślej imagologiczna, zgodnie z którą, według
Pageaux, dochodzi nieustannie do napięcia pomiędzy „Ja” a „Inny”, „tutaj” a „gdzie indziej”. Jej przedmiotem jest
analiza zawartego w tekście literackim obrazu, inaczej przestrzeni rozpiętej pomiędzy dwoma tak odległymi,
zdawałoby się, biegunami.
Zasadnicza część pracy dotyczy dzieł wybranych autorów, pośród których znajdują się pisarze znani i uznani, jak:
André Gide, Henry de Montherlant czy Colette, ale także obcy współczesnemu czytelnikowi, jak Louis Bertrand, Robert
Randau czy Isabelle Eberhardt (chociaż nazwisko Eberhardt zostało wydobyte z czyśćca literackiego dzięki kilku
niedawnym wznowieniom jej dzieł oraz fabularyzowanej biografii telewizyjnej). Pisarzy tych łączy ta sama epoka
historyczna - lata 1895-1939, oraz tematyka kolonialna ich powieści, jednak przede wszystkim reprezentują oni,
każdy we właściwy sobie sposób, kilka dominujących kierunków w obrębie tzw. literatury kolonialnej, i tak: Bertrand
jest przedstawicielem tzw. powieści kolonocentrycznej, Randau powieści francuskich mieszkańców Algierii, Eberhardt
literatury „protubylczej”, Montherlant powieści antykolonialnej, Colette humanitarnego pisarstwa skierowanego na
szacunek dla odmienności, wreszcie Gide jest przedstawicielem estetyzmu kolonialnego, choć tutaj należy
uczynić zastrzeżenie - w jego pisarstwie po podróży do Konga i Czadu nastąpiły istotne zmiany w postrzeganiu
„Innego”, tubylca, autochtona.
Analiza dyskursu literackiego prowadzi do odkrycia obrazu „Obcego”, w którym nieobecność czy też obecność dialogu z
„innym” jest wyrazem negacji lub akceptacji statusu osoby „Drugiego”. Dyskurs ten nigdy nie jest przejrzysty,
nieobce mu są zamaskowane, czasami wręcz oczywiste echa idei ekspansjonistycznych, a także osobistych fobii i
lęków.
Część pierwsza przedstawia zarys historyczny francuskiej literatury kolonialnej, obejmujący zarówno powieść o
tematyce egzotycznej, jak i późniejsze jej odmiany i kontynuacje nazwane właściwą powieścią kolonialną. Zasadnicza
część pracy zawiera analizę obrazu „Obcego” przyjmując jako opcję badawczą perspektywę imagologiczną Daniela
Pageaux, na trzech poziomach: pierwszym, leksykalnym, gdzie badamy „słowa-klucze”; drugim, gdzie następuje
dekonstrukcja obrazu i gdzie przyglądamy się wymiarowi czasowo-przestrzennemu, sposobowi funkcjonowania postaci,
próbujemy ocenić tekst jako dokument antropologiczny; trzecim, gdzie po tzw. demontażu analizowanego obrazu
następuje próba konfrontacji wyników badań poprzednich dwóch poziomów z tym, co niesie szeroko pojęta Historia, a
więc z faktami natury politycznej, ekonomicznej nawet, pozostającymi w harmonii czy też w niezgodzie z
obowiązującymi standardami epoki, w której tekst został napisany. Interesuje nas również wyobraźnia zbiorowa, jaki
wywiera wpływ na obraz „Obcego” i odwrotnie - jak literatura tę wyobraźnię zasila.
Osobny podrozdział poświęcamy analogicznej problematyce obecnej w polskiej literaturze dotyczącej byłych polskich
Kresów wschodnich, traktując ją jako punkt wyjścia do głębszych, przyszłych być może badań nad tą tematyką.
Epoka, w której tworzą interesujący nas pisarze, odpowiada bardzo konkretnej sytuacji politycznej we Francji - jest
to okres apogeum francuskiego imperium kolonialnego: podbój Algierii został definitywnie zakończony, w 1881 roku
ustanowiono francuski protektorat w Tunezji, w 1912 roku marszałek Lyautey ustanowił protektorat francuski w
Maroku. W takich okolicznościach historycznych literatura kolonialna mogła ulegać naciskom politycznym.
Podstawowe pytanie, na które pragniemy odpowiedzieć w naszej pracy, jest następujące: kim jest „Inny” we
francuskiej powieści kolonialnej i jak jest obecny w tej literaturze? | pl_PL |
