Stereotyp Rosjanina w powieściach młodzieżowych lat 1945-1989

Abstract

Lata 1945-1989 w Polsce wiążą się z silnym oddziaływaniem ideologii komunistycznej w sferze publicznej i kontrolowaniem życia kulturalnego przez partię socjalistyczną. Upaństwowienie druku i działalność cenzury miały sprowadzić literaturę do funkcji propagandowego narzędzia służącego indoktrynacji Polaków. Jest to również czas, w którym Związek Radziecki odgrywa ważną rolę w kształtowaniu się, a następnie w funkcjonowaniu państwa polskiego. Posłuszeństwo wobec nowego sojusznika i pobudzanie braterskich uczuć do niedawnego wroga stało się jednym z priorytetów Polski Ludowej. Najbardziej narażoną na to oddziaływanie grupą społeczną była młodzież, której świadomość narodową należało ukształtować od nowa w szkole, w organizacjach młodzieżowych i poprzez literaturę. Od metod wychowania młodych ludzi miało zależeć czy w przyszłości staną się oni dobrymi obywatelami państwa komunistycznego. Nadrzędnym celem rozprawy jest prześledzenie funkcjonowania rosyjskich stereotypów w polskiej literaturze przeznaczonej dla młodzieży. Przedmiotem badań są powieści powstałe w latach 1945-1989. Dokonany wybór ma przede wszystkim charakter jakościowy. Uwzględniono w nim dzieła, w których temat rosyjski ma kluczowe znaczenie dla omawianej problematyki, rozwoju fabuły lub funkcji odbioru. W związku z tym będą to powieści, których cała lub część akcji rozgrywa się w Rosji lub na terenie Związku Radzieckiego; główny lub drugoplanowy bohater (jedna lub więcej postaci) jest Rosjaninem lub obywatelem ZSRR; w końcu język rosyjski, kultura, nauka, historia tego kraju czy jakikolwiek inny związany z Rosją temat stanowi ważne zagadnienie dla zbudowanej w utworze fabuły. Dobrane w ten sposób teksty stanowią podstawowy kanon do wielopłaszczyznowego rozpatrywania występowania rosyjskiego stereotypu w polskiej powieści młodzieżowej w wybranym okresie.

The years 1945 - 1989 in Poland are connected characterized by the strong influence of communist ideology in the public sphere and the control of cultural life by the socialist party. The nationalization of print combined with censorship activities allowed literature to be used as a propaganda tool for the indoctrination of Poles. This was also the time when the Soviet Union played an important role in the shaping of, and then in the functioning of the Polish state. Obedience to this new ally and stimulation of fraternal feelings to what had formerly been an enemy became one of the priorities of People's Poland. The most vulnerable group was the youth, whose national consciousness could be shaped anew at school, in youth organizations and through literature. The way they were educated was paramount to whether they would become good citizens of the communist state in the future. The main aim of the dissertation is to examine how Russian stereotypes functioned in Polish young adult literature. The dissertation covers novels written in the years 1945-1989. The choice made by the author is primarily of a qualitative nature. It includes works in which the Russian theme is crucial for the subject matter discussed, plot development or perception-shaping function. Accordingly, there will be novels in which: all or part of the action takes place in Russia or in the Soviet Union; the main character or a supporting character (one or more characters) is a Russian or a citizen of the USSR; and finally, the Russian language, culture, science, history of this country or any other topic related to Russia plays an important role in the story built in the literary work. The texts chosen in this way constitute the basic canon for the multifaceted examination of the manifestation of Russian stereotype in the Polish young adult novel of the selected period.