Problemy laboratoryjnego nauczania biologii w szkole ogólnokształcącej

Abstract

Historia nowoczesnego laboratoryjnego nauczania biologii w Polsce datuje się od kilkudziesięciu lat. Nadal jednak daleko do pełnego i powszechnego stosowania jego założeń w naszych szkołach ogólnokształcących. Pogłębiają się równocześnie rozbieżności między znaczeniem przypisywanym we współczesnych systemach dydaktycznych nauczaniu laboratoryjnemu biologii i faktycznym jego stanem w szkołach podstawowych i liceach ogólnokształcących. Wśród różnorodnych funkcji nauczania laboratoryjnego wymienianych w teoretycznych opracowaniach metodycznych wysuwa się na czoło funkcja badawcza polegająca na kształtowaniu postawy badawczej uczniów i ich aktywizowaniu oraz rozwijaniu samodzielności ich myślenia i działania. Przebieg i wyniki pracy laboratoryjnej uzależnione są w dużej mierze od jakości jego materialnego środowiska dydaktycznego, od wykorzystania tych warunków materialnych w procesie nauczania biologii i od organizacji pracy lekcyjnej nauczyciela i uczniów. Poznanie aktualnego stanu wyposażenia pracowni biologicznych,analiza celów i specyficznej struktury laboratoryjnego nauczania biologii mogą się przyczynić do zracjonalizowania organizacji pracy nauczyciela biologii i uczniów. Wyniki badań nad przebiegiem i efektywnością laboratoryjnego nauczania biologii mogą być przyjęte łącznie z dotychczas wymienionymi czynnikami jako podstawa diagnozy i prognozy odnośnie dalszego jej rozwoju. Z jednej strony mogą przyczynić się do ukierunkowania prac nad modernizacją pracowni biologicznych we współczesnej szkole ogólnokształcącej i przyszłej 10-letniej, z drugiej do usprawnienia samej organizacji pracy laboratoryjnej nauczyciela biologii i uczniów w czasie lekcji.

The history of laboratory teaching of biology in Poland has been discussed against a background of tendencies existing in the teaching of this subject in some European countries. The analysis comprises the period from 1957 to 1976. A particular attention was paid to the development of the material didactic facilities in teaching of biology. The author presented the process of substantiation of views on aims and tasks of laboratory work in the teaching of biology (Chapter II). It was proved that the shortage of biology laboratories or at least their insufficient equipment usually limited the theoretical assumptions of modern biology teaching. Hence the following chapter (Chapter III) was devoted to praxiological-ergonomic aspecta of teaching biology in laboratories. The author discussed the factors that influence the efficiency of this teaching - especially the influence of the equipment and the organization of biology laboratories. A special emphasis at the opportunity was put on the importance of the preparatory phase in the work of the teacher and the pupils. The author discussed the connections of the problems and methodological assumptions of own researches with the researches already carried out by himself and other didacticians of biology; especially the researches of R. Hundt and the theory of human activity (by Tomaszewski). The main research problem assumed by the author was the investigation of the influence of the biology laboratories equipment on the organization and results of teaching and learning processes and the abilities to increase the efficiency of those processes. The following methods of research were used: experiment and pedagogical observation, inquiry research, analysis of records and tests. Among other things a guide to observations and tests of school achievements (the tests of knowledge and laboratory tests) were also used. The researches were carried out between (the years) 1968-77. The author collected they inquiry findings concerning the equipment of 605 biology laboratories and the degree of their usage in the didactic process. The experimental researches held in 1975-1977 included 42 secondary schools and 49 teachers of biology. Pedagogical observation (together with preliminary researches) included 1019 biology lessons while 2262 pupils took part in test researches. The results of the researches have been discussed in Chapter VII, VIII and IX.The experiment showed a favourable influence of rationally organized laboratory work (in compliance with the instructions placed in the handbook and exercise-book) on the teaching results especially in the field of learning (knowledge). The results of inquiry researches and the observations of biology lessons proved that there exist possibilities (not fully exploited so far) of increasing the efficiency of the laboratory and that still a lot can be done in the field of enlarging its equipment and the improvement of the work both on the side of the teachers and the pupils.