Galicyjskie dylematy : zbiór rozpraw

Abstract

Ostatnią pracą naukową sędziwego prof. Mariana Tyrowicza, znakomitego badacza historii XIX wieku, był szczegółowy konspekt Dziejów Galicji, które planował napisać wraz z gronem współpracowników. Niestety, już nie zdążył, zmarł w styczniu 1990 r. Mimo śmierci Profesora, pracownicy jego macierzystego Instytutu Historii Krakowskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej nie pozostali obojętni wobec tej inicjatywy. Zdawali sobie jednak sprawę, że praca nad pełnym, syntetycznym ujęciem dziejów Galicji musi zostać poprzedzona całą serią rozpraw cząstkowych dotyczących różnorodnych aspektów życia zaboru austriackiego. Już w roku 1992 ukazał się Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, którego większa część poświęcona została historii Galicji, szczególnie jej problematyce społecznej i gospodarczej. Prezentowany obecnie tom studiów dotyczy głównie spraw narodowościowych Galicji. Rozległy obszar zaboru austriackiego, niejednolity pod względem geograficznym, charakteryzował się bowiem szczególnie zróżnicowaną, a nawet skomplikowaną strukturą narodowościową. Wraz z procesem powstania nowoczesnego narodu polskiego rozwijała się świadomość narodowa Ukraińców, Żydów i innych mniejszości narodowych zamieszkujących ten teren. Polacy, sami uciemiężeni i walczący z Austriakami o swoje prawa, wywierali jednocześnie nacisk asymilacyjny na mniejszości narodowe. Te skomplikowane stosunki narodowościowe wymagają nowego, gruntownego oświetlenia naukowego. Autorami rozpraw wchodzących w skład niniejszego tomu są nie tylko pracownicy Instytutu Historii, ale także Instytutu Nauk Społecznych i Instytutu Filologii Polskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace te, szczególnie filologiczne, wychodzą zatem z nieco innych założeń metodologicznych, co jest oczywiste, gdyż prezentują różne dyscypliny naukowe; powiązane są jednak wspólną płaszczyzną - zagadnieniami narodowościowymi Galicji. W prezentowanym zbiorze rozpraw o Galicji Józef Hampel omówił zagadnienie unarodowienia chłopów, włączenie ich w polską zbiorowość narodową. Wykazał, że stosunek chłopów do kwestii narodowej był zależny od stopnia rozwoju ich świadomości. Stosunkami polsko-żydowskimi i problemem przyszłości Żydów w społeczeństwie polskim zajął się Michał Śliwa. Przedstawił z jednej strony aspiracje kulturalno-narodowe Żydów, a z drugiej - kwestią antyżydowską. Wzajemne relacje trzech dużych grup narodowościowych - Polaków, Ukraińców i Żydów po 1860 r. ukazał Kazimierz Karolczak. Przedstawił gwałtowne spory i batalie rozgrywane w Sejmie Krajowym na temat urzędowego języka w Galicji. Jerzy Zawistowski w krótkim szkicu zasygnalizował wpływ wielonarodowościowego składu społeczeństwa zarówno całej Austrii, jak i Galicji na kształtowanie się struktur organizacyjnych ruchu zawodowego w tej dzielnicy. Z kolei Władysław Wic przedstawił koncepcje ugody polsko-ukraińskiej Ludwika Kulczyckiego, posiadającego bardzo dobrą orientację o stanie narodu polskiego pod panowaniem austriackim w schyłkowym okresie monarchii Habsburgów. W swoich pracach Kulczycki zaproponował pewien plan uregulowania stosunków polsko-ukraińskich, złagodzenia wzajemnych antagonizmów i uprzedzeń. Henryka Kramarz pisała o prześladowaniach przez cesarsko-królewskie władze austriackie „rusofilów” lwowskich po ustąpieniu Rosjan w 1915 r. Zajęła się także protestami polskiej ludności Lwowa przeciw decyzji traktatu brzeskiego o przyłączeniu Chełmszczyzny i Podlasia do Ukraińskiej Republiki Narodowej. Historyk literatury Tadeusz Budrewicz w swojej rozprawie wskazał, że wyrażone w powieściach i publicystyce poglądy Jana Lama odzwierciedlały nastroje i opinie mieszczaństwa lwowskiego. Lam, wychowany w środowisku niemieckojęzycznym, wybrawszy świadomie narodowość polską, był bardzo uwrażliwiony na zagadnienia tożsamości narodowej i dialog różnych kultur etnicznych. W rozprawie zamykającej tom Adam Kudła omówił twórczość Franciszka Rawity Gawrońskiego, autora prac historycznych i powieści traktujących o dziejach Kozaczyzny. Mimo iż ich akcja dotyczy głównie XVII i XVIII wieku, utwory te były figurami myślowymi tych problemów, którymi na co dzień żyli mieszkańcy Galicji Wschodniej; w literackim kostiumie pisarz obrazował dylematy bardzo żywe i współczesne. Redakcja Galicyjskich dylematów ma świadomość, że w zbiorze mogłyby się znaleźć rozprawy omawiające także inne jeszcze aspekty narodowościowe Galicji. Tom ten, w zamierzeniu redakcji, winien być tylko jednym ze studiów poświęconych sprawom narodowościowym, a w dalszej kolejności jedną z wielu prac przygotowujących do nowego syntetycznego ujęcia monografii Galicji.