List, nowela, opowiadanie : analizy i interpretacje

Abstract

Eliza Orzeszkowa przyrównała nowelę do „błyskawicy, która przelotnie, lecz świetnie oświetla jeden kątek świata lub na nim jeden przedmiot”. Współcześni teoretycy gatunku tę wypowiedź traktują bardzo serio, widząc w noweli taki sposób rozpoznawania świata, który z drobiazgów i detali codzienności prowadzi do nagłego ujawnienia jakiejś ważnej prawdy. W tym duchu są też utrzymane sposoby interpretowania krótkich form epickich pomieszczone w tym tomie: skupiają się nieraz na jednym elemencie utworu, by poprzez uważną analizę dochodzić do sensów, które przed wieloma czytelnikami były dotąd ukryte. Niniejszy tom zawiera też interpretację listu. Epistolografia zasadniczo nie spełnia kryteriów literackości, niemniej w niektórych epokach (jak w romantyzmie) wypowiedź listowna wchłania cechy dominującego prądu literackiego. Potraktowanie listu jako gatunku wypowiedzi niezbyt odległej od poetyki krótkich form epickich wydaje się więc uzasadnione. Nie pierwszy to w polskim literaturoznawstwie zbiór różnych interpretacji nowel i opowiadań, a pewnie i nie ostatni. Pierwszy bodaj za to. który tak wyraźnie dąży do ujęć interdyscyplinarnych - historii i teorii literatury, dydaktyki literatury oraz lingwistyki. Obok celu poznawczego taka kompozycja tomu spełnia też funkcje poglądowe jako demonstracja różnych metod badawczych. Książka może więc być wykorzystywana przez różne grupy czytelników: nauczyciel i-polonistów, studentów, a także licealistów i każdego miłośnika literatur) . Z myślą o szerokim kręgu odbiorców zamieszczone tu artykuły, respektując intelektualne rygory postępowania badawczego, zostały napisane językiem jak najprzystępniejszym. Jakkolwiek interpretuje się tu teksty wielu autorów, powstałe w różnym czasie i reprezentujące różne prądy estetyczne, wszystkie artykuły scala wpisana w te utwory problematyka aksjologiczna. Większość interpretacji dotyczy utworów z epoki pozytywizmu - nie tylko dlatego, że był to „złoty wiek” nowelistyki polskiej. W zainteresowaniu, jakie wśród autorów budzi zwłaszcza Orzeszkowa, dotąd bardziej ceniona jako powieściopisarka, widać chyba i jakiś znak czasu. Może właśnie te utwory kryją takie prawdy i wartości, których poszukuje się dzisiaj?