Pokolenie zmiany : studium porównawcze wartości i perspektyw życiowych młodzieży włoskiej i polskiej

Abstract

Nieraz zadajemy sobie pytanie: jakim przekształceniom ulegać będzie życie społeczne w obecnym stuleciu? Pytanie o kształt XXI wieku jawi się jako szczególnie aktualne w świecie pełnym sprzeczności. Jak zauważa M.J. Szymański (1998, s. 139), żyjemy w warunkach gwałtownych zmian, które obejmują zarówno obiektywne warunki życia społeczeństwa, jak i subiektywne doznania, odczucia, stany emocjonalne, nastawienia, poglądy i przekonania poszczególnych osób. Na tym tle system wartości młodzieży może ulegać istotnym zmianom. Niezbędne jest więc analizowanie charakteru tych zmian, gdyż od tego, jakie wartości przyswoją sobie młodzi ludzie uczęszczający obecnie do szkół, zależeć będzie to, jak w nadchodzących latach zmieniać się będzie życie społeczne. Istnieje więc potrzeba prowadzenia stałych badań w różnych kontekstach i sytuacjach, aby jak najpełniej odtworzyć istniejący stan rzeczy. Albowiem - jak twierdzi R. Wapiński (w: Brzeziński, Kwieciński 1997, s. 9) - dysponujemy tylko wyrywkowymi wynikami badań porównawczych, dotyczących stopnia jednorodności przemian cywilizacyjnych zachodzących w różnych częściach Europy i w poszczególnych częściach terytorium zamieszkałego przez ludność Polską. Obserwujemy transformacje zarówno w sferze społecznej (zmiana systemu politycznego, podjęcie przez rząd pakietu reform głównych gałęzi życia, wprowadzenie systemu gospodarki wolnorynkowej), jak i osobistej ludzi (zmiany preferowanych wartości, nowe perspektywy życiowe, lęki, nadzieje i niepokoje, związane np. z problemem bezrobocia, czy odnalezieniem się w nowej sytuacji społeczno-politycznej). W tej grupie motywów należy również umieścić bodźce bardzo ważne, a związane z szybkim zmierzaniem naszego kraju do Unii Europejskiej, której Wiochy są już przecież integralną częścią. Innym mobilizującym bodźcem dla autora jest brak tego typu opracowań w naszym kraju, co powinno przynaglić badaczy do podjęcia prób diagnozy również tego obszaru życia społecznego. Kwestię tę dostrzega również W. Rabczuk (1994, s. 5) zaznaczając we Wstępie swej pracy: Polityka edukacyjna Unii Europejskiej, że wraz ze wzrostem intensywność przeobrażeń ekonomicznych, politycznych i społecznych dokonujących się w Polsce poszerza się jednocześnie obszar zainteresowań zagadnieniami krajów zachodnich. Również dążenie naszego kraju do stania się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej nie może pozostać bez wpływu na przedmiot i charakter podejmowanych prac badawczych. Prezentowana praca jest również próbą odpowiedzi na apel organizacji międzynarodowych, takich jak np. UNESCO, aby dokładać wszelkich starań, by „objąć współpracą planetarną wioskę”, „zrozumieć świat i zrozumieć innych” (Delors 1998). By wspólnie uczyć się - jak: wiedzieć, działać, być i żyć wspólnie (Mayor 2001, s. 391). Interesujące więc - jak się wydaje - będzie porównanie preferowanych wartości i życiowych perspektyw - młodzieży polskiej i włoskiej. Jak zauważa B. Fatyga (1997, s. 7), we Wstępie do pracy Dzisiejsza młodzież. Stereotypy i rzeczywistość po 1989 r. „refleksja dotycząca kolejnych generacji młodych zawsze była ważna nie tylko z punktu widzenia państwa, ale również zagrożeń dla dominującej kultury”. Zdolność przekształcania otaczającego świata, którą można uznać za cechę swoiście ludzką, mieści w sobie największą rozpiętość sprzeczności natury człowieka. Z niej rodzą się bohaterstwo, świętość, poświęcenie, sztuka i nauka, ale też okrucieństwo, znęcanie się człowieka nad człowiekiem, zniewalanie i zabijanie. Zarówno pierwszy, jak i drugi zbiór ludzkich cech wymienionych przez Antoniego Kępińskiego w Rytmie życia (1973, s. 6) znalazł się w osobowym polu myślenia czy działania niejednego z nas. Z jakichś względów - mniej lub bardziej przez nas uświadomionych - stał się dla nas swoistą wartością. Są dwie zasadnicze grupy motywów, dzięki którym praca ta otrzymała szansę ujrzenia światła dziennego. Osobista (subiektywna) i obiektywna, tzn. inspirująca autora szybkimi zmianami życia społecznego. Pierwsza z nich dotyczy osobistych doświadczeń autora związanych z pracą wśród młodzieży włoskiej i polskiej. Jest pochodną obserwacji, prowadzonych rozmów, wspólnie spędzanych chwil, doświadczania sukcesów i porażek młodych. Druga grupa motywów dotyczy szeroko rozumianych przemian, które zawładnęły polskim życiem społecznym po 1989 r. Autor w niniejszej pracy podjął próbę odpowiedzi na pytania: 1. Jaki jest system wartości młodzieży polskiej i włoskiej? 2. Jakie są jej perspektywy życiowe? 3. Jakie są różnice, a jakie podobieństwa w preferowanych wartościach, podejmowanych decyzjach, przyjmowanych postawach, czy zachowaniach młodych Polaków i Włochów w wybranych aspektach ich życia? Badania więc przyjęły charakter porównawczy. Aby skutecznie udzielić odpowiedzi na tak sformułowane problemy, pracę podzielono na pięć rozdziałów. W pierwszych trzech rozdziałach o charakterze teoretycznym zaprezentowano: rozumienie pojęcia wartość - w ujęciu filozoficznym, funkcjonowanie wartości w naukach społecznych, badania na temat sytuacji młodzieży polskiej w okresie transformacji systemowej po 1989 r. oraz badania na temat młodzieży włoskiej. W rozdziale czwartym ukazano metodologiczne podstawy badań własnych. W ostatnim rozdziale podjęto próbę porównania hierarchii wartości i perspektyw życiowych młodzieży polskiej i włoskiej. Całość pracy wieńczy zakończenie będące próbą odnalezienia najistotniejszych elementów odpowiedzi na postawione w pracy problemy i obrazujące je pytanie szczegółowe. Podjęty trud badacza inspirowany był nadzieją na lepsze wzajemne poznanie dwóch grup społecznych młodzieży polskiej i włoskiej w kontekście wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. O wiele ważniejszy od motywów formalnych był jednak jeszcze inny motyw, albowiem poznać znaczy zrozumieć. Niech więc niniejsza praca przyczyni się do wzajemnego zbliżenia ludzi różnych krajów i języków.