Lwów : miasto, społeczeństwo, kultura : studia z dziejów Lwowa. T. 5, Ludzie Lwowa

Abstract

W ostatnich stuleciach Lwów odegrał szczególną rolę w relacjach polsko-ukraińskich, decydował wręcz o stosunkach pomiędzy obu nacjami, a w ostatnich latach niejednokrotnie wpływał też na klimat polityki zagranicznej obu państw. Miasto stało się polem rywalizacji polityków, próbujących wykorzystać zgromadzony w nim potencjał intelektualny dla realizacji swych, często skrajnie nietolerancyjnych, celów. Instrumentalnie wykorzystywano obrazy z bogatej przeszłości Lwowa dla podgrzania atmosfery politycznej, wyzwalania nie zawsze zdrowych emocji. Autorytatywnie formułowane sądy stwarzały często wrażenie dobrej znajomości historii miasta, przemian zachodzących w ciągu wieków w strukturze społecznej, dorobku kulturalnym czy naukowym. Ta pozorowana wiedza kształtowała świadomość dużych grup społecznych, do których głos polityków dociera znacznie łatwiej (zwłaszcza obecnie), aniżeli wyniki mozolnie prowadzonych dociekań naukowych. Historyków nie zwalnia to jednakowoż od kontynuowania badań podstawowych, mogących w niedalekiej perspektywie doprowadzić do opracowania rzetelnej syntezy dziejów miasta. Po II wojnie światowej problematyka lwowska nie była obecna we współczesnym piśmiennictwie polskim do tego stopnia, że cenzura ingerowała nawet w kolejne wydania literatury pięknej, poprawiając uznanych klasyków. Tym sposobem np. Pan Dulski zmuszony był zamienić swój spacer (po pokoju!) z Wysokiego Zamku na kopiec Kościuszki, co okazało się zabiegiem na tyle skutecznym, że w powszechnym osądzie „dulszczyznę”, ów wzorzec mieszczańskiej hipokryzji i obłudy, łączy się obecnie nie tyle ze Lwowem, co z Krakowem! W latach osiemdziesiątych XX wieku najpierw w wydawnictwach drugiego obiegu, a potem na poły oficjalnie zaczęła pojawiać się różnego typu literatura wspomnieniowa eksponująca m.in. przedwojenny wizerunek Lwowa. Wkrótce też szersze badania rozpoczęli historycy, gdy wraz z uzyskaną przez Ukrainę niepodległością znacznie zwiększył się dostęp do ogromnych zasobów źródłowych w lwowskich archiwach i bibliotekach. Przyciągały one wówczas głównie badaczy z Krakowa i Wrocławia, ale po śmierci Zbigniewa Frasa aktywność tego ostatniego ośrodka wyraźnie osłabła. W ostatnich latach jego miejsce zajęło środowisko rzeszowskie, co w dużej mierze wynika z ukierunkowania na problematykę lwowską grupy młodych historyków, ale też z dużej aktywności organizacyjno-naukowej uznanych uczonych (W. Bonusiak, J. Maternicki, J. Motylewicz, W. Serczyk, M. Stolarczyk). Nie wygasa zainteresowanie problematyką lwowską w Krakowie, do czego - prócz indywidualnych badań prowadzonych przez historyków z Akademii Pedagogicznej i Uniwersytetu Jagiellońskiego - przyczyniają się organizowane od lat konferencje naukowe. Oddany do rąk czytelników piąty już tom studiów zawiera w większości materiały prezentowane na ostatniej międzynarodowej konferencji Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura (Kraków 27-29 kwietnia 2004) zorganizowanej w Instytucie Historii Akademii Pedagogicznej. Konferencja ta ma tradycję sięgającą 1992 roku, kiedy to po raz pierwszy historycy polscy z krakowskiej WSP i ukraińscy z Uniwersytetu Lwowskiego prezentowali wyniki swoich badań nad przeszłością Lwowa.- Kolejne spotkania (co dwa lata, na przemian w Krakowie i we Lwowie) przyciągnęły w sumie ponad 200 badaczy (historyków, bibliotekoznawców, politologów, historyków literatury i sztuki, archiwistów, architektów) z Polski, Ukrainy, Czech, Niemiec i USA, reprezentujących kilkanaście znaczących ośrodków naukowych. Jądro owych konferencji nieodmiennie stanowią jednak, co zrozumiałe, historycy krakowskiej АР i Uniwersytetu Lwowskiego. We wszystkich dotychczasowych spotkaniach uczestniczyli prócz Kazimierza Karolczaka (organizator) także Feliks Kiryk i Roman Szust. Tradycją niniejszej serii jest publikowanie tekstów w języku wygłaszania referatu (polskim bądź ukraińskim), co zyskało akceptację tak polskich, jak i ukraińskich środowisk naukowych. W czterech dotychczasowych tomach (t. 1, pod red. H. W. Żalińskiego i K. Karolczaka, Kraków 1995; t. 2, pod red. H. W. Żalińskiego i K. Karolczaka, Kraków 1998; t. 3, pod red. M. Mudrego, Lviv 1999; t. 4, pod red. K. Karolczaka, Kraków 2002 opublikowano 159 artykułów, z których znaczna część ma nowatorski, źródłowy charakter, znacznie poszerzający naszą wiedzę o przeszłości miasta. Wymiernym efektem badań prowadzonych po obu stronach granicy są też staże naukowe odbywane przez młodych pracowników naukowych tak w Krakowie, jak i we Lwowie oraz stworzenie dobrego klimatu umożliwiającego rozwiązywanie spornych i drażliwych zagadnień pojawiających się przy próbach oceny współżycia różnych nacji zamieszkujących w przeszłości miasto. Niniejszy tom poświęcony jest ludziom Lwowa (Polakom, Ukraińcom, Żydom, Ormianom), kształtującym w ciągu wieków oblicze miasta, budującym jego swoisty fenomen kulturowy i trwającą do dziś legendę. Zawiera 26 tekstów przygotowanych przez historyków polskich (Akademia Pedagogiczna w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Politechnika Krakowska, Archiwum Państwowe w Krakowie, Urząd Miasta Krakowa, Kolegium Polsko-Ukraińskie w Lublinie), ukraińskich (głównie Uniwersytet Lwowski oraz Instytut Ukrainoznawstwa NAN Ukrainy we Lwowie) oraz przebywającego na stażu we Lwowie Amerykanina z Uniwersytetu w Ohio. Prezentuje sylwetki uczonych, kronikarzy, polityków, duchownych, ale też rody wpisane swym życiem i dokonaniami w historię miasta. Redakcji zależało na poszerzeniu wiedzy merytorycznej, a nie rejestracji opublikowanych już badań, stąd też w prezentowanym tomie studiów znalazły się biogramy osób mniej znanych, nie posiadających ugruntowanego miejsca w literaturze naukowej. Trzy artykuły pokazują rolę odgrywaną przez reprezentantów kilku pokoleń rodzin aktywnie zaznaczających swą obecność w wydarzeniach mocno oddziaływujących na życie miasta, tłumaczą kulisy trudnych wyborów podejmowanych w szczególnie szybko zmieniającej się (zwłaszcza w XX wieku) rzeczywistości politycznej. Celowym zabiegiem było dążenie do podjęcia prób nakreślenia portretów zbiorowych środowisk zawodowych, kulturalnych i społecznych Lwowa, pokazanych na szerszym tle funkcjonowania społeczności miejskiej. Tego rodzaju badania mogą być jednak z powodzeniem prowadzone w obszarach dobrze już wcześniej rozpoznanych, co przy ciągle niedostatecznym spenetrowaniu zasobów źródłowych nie zawsze jest możliwe. Redakcja wyraża jednak nadzieję, że pokaźny materiał zgromadzony zarówno w tym tomie, jak i poprzednich, pozwoli nie tylko na poszerzenie wiedzy o przeszłości miasta, ale posłuży historykom w niedalekiej już przyszłości do podjęcia trudu opracowania syntezy dziejów Lwowa.