Od De Costera do Vaesa : pisarze belgijscy wobec niezwykłości

Abstract

Zamierzeniem niniejszej pracy jest rekonstrukcja école belge de l'étrange - belgijskiej szkoły niezwykłości. Pod tym określeniem kryje się jeden z bardziej wyrazistych i zarazem słabo opisanych nurtów literackiej tradycji belgijskich frankofonów. Jego istotą wydaje się ujmowanie rzeczywistości jako niezwykłości, a umocowaniem i uzasadnieniem dla tego typu przesłanek twórczych postrzeganie Belgii jako krainy niezwykłej. W jedynym dostępnym polskiemu czytelnikowi opracowaniu poświęconym historii francuskojęzycznej literatury Belgów jego autor, Jerzy Falicki, uznał za właściwe wyróżnić literacką tradycję niezwykłości, rezerwując dla niej osobny rozdział, który opatrzył znamiennym podtytułem „specjalność literatury belgijskiej". Tego typu decyzja wskazuje na istnienie zjawiska do tego stopnia interesującego i znaczącego, iż wymaga ono osobnego omówienia. Dokonane przez Falickiego wyróżnienie warte jest odnotowania tym bardziej, że fantastyka dość powszechnie jeszcze postrzegana bywa jako pośledniejszy typ literatury wpisujący się w krąg sztuki o charakterze masowym, komercyjnym, a zatem niejako wyzbytej artystycznych aspiracji i wartości przysługujących literaturze wysokiej. Przy tej okazji należałoby też zauważyć, że coraz powszechniej używa się terminu „literatura" zamiast „literatura piękna", i pamiętać, że w języku francuskim określeniu lettres, jako synonimowi littérature, już dawno odjęto owo nobilitujące określenie belles. Paraliterackie piętno fantastyki ma swoje źródło w jej proweniencji, w znacznym stopniu bowiem wywodzi się ona z literatury popularnej. Istotną jej część stanowi przecież powieść fantastyczna nacechowana jałowym i nietwórczym fantazjowaniem. Według uproszczonej, gdyż słownikowej, definicji fantastyka to: „Typ twórczości literackiej w sposób swoisty budujący świat przedstawiony: składają się nań elementy, które nie odpowiadają przyjętym w danej kulturze kryteriom rzeczywistości, a więc wątki nadnaturalne i wszelkiego rodzaju cudowności". Zasygnalizowane cechy wskazują na ontologiczny charakter fantastyki, określając zarazem jej statyczną naturę. Warto jednak zauważyć, że fantastyki nie można wiązać jedynie ze światem pozaempirycznym. „Efekt fantastyczny" uzyskiwany jest w drodze uniezwyklenia rozumianego jako dostrzeganie niezwykłości empirycznej. Jego dynamiczny i epistemologiczny charakter wydaje się dzisiaj oczywisty.